Verplichte VOG is ‘drempeltje’

De komst van een basistoets integriteit is de Wethoudersvereniging ‘uit het hart gegrepen’. De waarde van de toekomstige VOG-verplichting moet echter niet worden overschat. Gemeentekoepel VNG is juist verheugd over die VOG-plicht. De Nederlandse Vereniging van Raadsleden vindt het terecht dat er voor raadsleden geen VOG-verplichting komt. Het Nederlands Genootschap van Burgemeesters reageert positief op de stappen die minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) wil zetten.

Momentopname

‘De verplichte VOG voor wethouders is onderdeel van een pakket wat kan helpen om minder kwetsbaar te zijn in de functie van wethouder, hoewel de waarde ervan niet moet worden overschat’, stelt directeur van de Wethoudersvereniging Ton Roerig. ‘Het is een momentopname en het is een verklaring die vooral gaat over waarvoor je de afgelopen jaren al dan niet in het politievizier bent gekomen. Tegelijkertijd zal het niet-vragen ervan ook niet helpen om mensen uit het systeem te houden die we niet willen hebben. Het is met andere woorden een stapje in de goede richting, maar we moeten het niet overdrijven. Het is een drempeltje die we tot nu toe niet formeel kenden.’

Wildgroei

De verplichte VOG voor wethouders is een van de concrete acties die minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) wil nemen om problemen bij (vermeende) integriteitsovertredingen tegen te gaan. Verder wil zij, zo scheef zij maandag in een brief aan de Kamer, een basistoets integriteit ontwikkelen. Daarvoor gaan de handen bij de Wethoudersvereniging enthousiaster op elkaar. ‘Dat is ons uit het hart gegrepen. We hebben daar in 2014 al om gevraagd, omdat we zagen dat er een wildgroei aan het ontstaan was en iedereen naar eigen goeddunken op integriteit toetste. Wij vinden dat kandidaat-wethouders moeten weten waarop ze getoetst worden.’

Zelfreinigend vermogen

Bij de politiek ligt het primaat om te beslissen wat er moet gebeuren als de kandidaat-wethouder geen VOG krijgt, of als er na de toets integriteitsrisico’s blijken te zijn, vindt Roerig. ‘Als beroepsvereniging vinden we dat de verantwoordelijkheid voor integriteit primair bij de persoon in kwestie en zijn politieke partij ligt. Daar moet hij ook blijven liggen’, aldus Roerig. Hij wijst ook op het zelfreinigend vermogen van de lokale politiek dat, op een enkele uitzondering daargelaten, de afgelopen jaren prima heeft gewerkt. ‘Regelmatig worden wethouders naar huis gestuurd, al dan niet over integriteitskwesties, en zo hoort het ook te werken in de lokale democratie.’

Urgentie

‘We zijn hartstikke blij dat die brief er nu is en ook op het goede moment. Juist aan de vooravond van de komst van heel veel nieuwe raadsleden en nieuwe colleges is het heel belangrijk dat de minister laat zien dat ook bij haar de noodzaak en urgentie van goed en betrouwbaar bestuur als een paal boven water staat’, stelt Liesbeth Spies, voorzitter van het Nederlands Genoot van Burgemeesters (NGB) in een reactie.

Verscherpte screening

De verplichte VOG voor wethouders, de verscherpte screening van kandidaat-burgemeesters, waarnemend burgemeester en loco-burgemeesters; de NGB is er blij mee. ‘Daar hebben we als NGB eerder aandacht voor gevraagd.’

Lokale autonomie

‘Wat ik mooi vind in de brief is dat de minister heel erg op zoek is naar de juiste balans tussen wat je aan de lokale autonomie kunt laten en waar de minister gemeenten kan ondersteunen om dat goede en integere bestuur beter te faciliteren.’

Tanden

Het NGB pleitte eerder voor extra instrumenten voor burgemeesters om hun taak als hoeder van de bestuurlijke integriteit beter te kunnen waarmaken; ‘tanden om in te bijten’, zoals Spies het destijds noemde. In de brief van de minister staan daar nog geen concrete voorstellen voor in. ‘De minister geeft aan dat ze daarnaar op zoek wil. Ze is bereid om een stap verder te zetten dan het wettelijk instrumentarium nu mogelijk maakt. Dat vind ik winst. Ze kondigt een nader onderzoek aan op welke wijze dit vorm moet krijgen, zoals bestuurlijk toezicht ter plaatse of versterking van de positie van de cdk. Ze reikt daar een aantal suggesties voor aan zonder dat ze daar nu al standpunten over inneemt. Dat kan ik ook nog wel billijken vanwege de zorgvuldigheid en de gesprekken die we met haar gaan voeren om die opties te verkennen.’

Niet ver genoeg

Gemeentekoepel VNG stemt op hoofdlijnen in met de plannen van de minister, zo stelt de VNG op haar site. Zij staat positief tegenover de aangekondigde maatregel dat wethouders straks - de Gemeentewet moet worden aangepast - verplicht worden om voor hun aantreden een VOG te overleggen. De koepel benadrukt dat burgemeesters meer bevoegdheden nodig hebben om bij integriteitskwesties te kunnen optreden. De Algemene wet bestuursrecht en de Gemeentewet moeten zodanig worden aangepast, dat de positie van de burgemeester als hoeder van de integriteit binnen het lokaal bestuur daadwerkelijk wordt geregeld. De koepel wil daarover met de minister in gesprek.

Integere raadsleden

In tegenstelling tot wethouders, worden raadsleden niet verplicht om een VOG te overleggen. Een goed besluit van de minister, vindt Mark den Boer, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. ‘Een VOG-verplichting lijkt ons ook geen goed idee. Het beperkt het passief kiesrecht en biedt geen garantie voor integere raadsleden. Het is aan partijen om er goed op te letten wie zij op de lijst zetten’, zo laat hij desgevraagd in een schriftelijke reactie weten.