Veel overheden missen integriteitsplan

Eén op de drie overheidsorganisaties heeft geen of een zeer gebrekkig integriteitsbeleidsplan. Veel van die plannen blijken bovendien gedateerd.

Zorgwekkend
Dat is de conclusie uit onderzoek van Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS) van het CAOP. In zijn vanmorgen uit te komen rapport betitelt integriteitsexpert Alain Hoekstra de bevindingen als ‘zorgwekkend.’ Van de onderzochte instanties scoren de provincies het zwakst. In het onderzoek ’Integriteit verankeren!’ is de kwaliteit van de nota’s en documenten, waarin ministeries, provincies en waterschappen hun integriteitsbeleid vastleggen, beoordeeld.

Beleid niet concreet

Overheidsorganisaties dienen volgens de wet en in 2006 gemaakte bestuurlijke afspraken hun integriteitsbeleid schriftelijk vast te leggen. De belangrijkste onderzoeksresultaten zijn dat slechts iets meer dan een kwart van die organisaties over een goed integriteitsbeleidsplan beschikt. Ruim 33 procent van de organisaties heeft geen of een zeer gebrekkig integriteitsbeleidsplan. Waar hoofdonderzoeker Hoekstra het meest van geschrokken is, is dat het beleid ‘vaak ongedefinieerd is, niet concreet gemaakt en onvoldoende wordt gemonitord.’

Achtertallig onderhoud

Iets minder dan de helft van de onderzochte organisaties beschikt nog niet over een overkoepelend plan, benoemt geen concrete doelstellingen en activiteiten en heeft geen integriteitsfunctionaris. Het integriteitsbeleid bij overheidsinstellingen blijkt bovendien te kampen met achterstallig onderhoud Een deel van de integriteitsbeleidsplannen is gedateerd, een aantal jaar geleden opgesteld en niet periodiek bijgehouden. ‘Ontwikkelingen op onder meer het terrein van het nieuwe werken vragen om het up to date houden van je integriteitsplannen. Veel thuiswerken vervreemdt de werknemer mogelijk van zijn organisatie, wat zijn weerslag kan hebben op zijn loyaliteit.’ Ook de omgang van ambtenaren met social media vraagt volgens hem om beleid. ‘Het recht van een ambtenaar op vrije meningsuiting is vanwege zijn functie nu eenmaal beperkt. Daar moet je als organisatie mensen bewust van maken.’

Beleid blijkt verzameling gedragscodes

Opvallend is dat organisaties in hun beleving vaker beschikken over een integriteitsbeleidsplan dan in de werkelijkheid het geval is. Zo blijken veel stukken die zijn opgestuurd als beleidsplan integriteit soms alleen een gedragscode te zijn of niet met elkaar samen te hangen. ‘Een verzameling gedragscodes en regelingen met daar een nietje doorheen, is nog geen integriteitsplan’, zegt Hoekstra. Die getuigen niet van duidelijke visie noch van doelstellingen ten aanzien van integriteitsbeleid. Gevolg van het opereren zonder plan is dat de kwaliteit van het beleid in termen van consistentie, coherentie en implementatie laag blijft. ‘Een gedateerd en gefragmenteerd beleid leidt ertoe dat de aandacht voor integriteit sneller wegzakt’, aldus Hoekstra.

Waterschappen werken samen

Waterschappen en departementen komen relatief gezien beter uit het onderzoek omdat ze volgens hem de voordelen – ook financiële – plukken van onderling samenwerken op gebied van integriteit. ‘Bij provincies gebeurt dat het minst vaak’, zegt hij. ‘Een lichtpunt is dat ongeveer een kwart van de onderzochte organisaties aangeeft op dit moment bezig te zijn met het ontwikkelen van integriteitsplannen.’

Grip op beleidsproces

‘Het is een kwestie van organiseren om grip te krijgen op het beleidsproces’, zegt Hoekstra. De decentrale koepels (VNG, IPO en UvW) hebben sinds 2006 de tijd gehad om te komen tot integrititeitsplannen. Dus ja, er valt volgens hem redelijk wat aan te merken op de sindsdien gemaakte vorderingen. De verantwoordelijkheid voor die voortgang ligt bij de organisaties zelf, bij de koepels, maar uiteindelijk ook bij de minster van Binnenlandse Zaken als systeemverantwoordelijke. Hoekstra: ‘De minister moet overheidsorganisaties die tekort schieten aansporen, stimuleren. Om ten minste te voldoen aan de basisnorm is er volop werk aan de winkel de komende jaren.’