Thorbecke–maatwerk: Burgerbestuur

Dit najaar lanceert de VNG een videoserie van 5 prikkelende afleveringen over lokale democratische innovaties onder de titel Thorbecke2024. De eerste afleveringen gingen over democratische schaal, inclusieve, directe en digitale democratie. Deze laatste aflevering gaat over burgerbestuur. De afleveringen zijn beschikbaar op vng.nl/thorbecke2024 en op binnenlandsbestuur.nl. 

Vierde generatie
Vanaf begin deze eeuw spreken we over de derde generatie burgerparticipatie; bewoners nemen initiatief in het publiek domein, gemeente faciliteert. Burgerbestuur gaat een stap verder; zeggenschap en eigenaarschap van publieke voorzieningen ligt bij de bewoners. Dan kunnen we beter spreken over een vierde generatie burgerparticipatie. Verschillende generaties bestaan naast elkaar en burgerbestuur is niks nieuws, maar door de aandacht voor het Uitdaagrecht vraagt het wel weer een andere rol van de gemeente.

Flatpack democracy
In Engeland gaan ze nog een stapje verder. Uit onvrede met de partijpolitiek start een groep onafhankelijke burgers in 2011 in Frome een nieuwe lokale partij zonder ideologie of partijkleuren die meteen de grootste werd. Vier jaar later halen ze zelfs alle zetels dankzij hun vernieuwende projecten en beslissingen samen met de inwoners. Burgerbestuur zonder partijpolitiek, flatpack democracy, zien we ook in gemeenten als Barth, Sutton en Winchester. Ook iets voor Nederlandse gemeenten?

Heeten durft!
Een mooi voorbeeld in Nederland is de burgerbegroting van het dorp Heeten, gemeente Raalte. De bewoners willen zeggenschap over het budget dat de gemeente besteedt aan hun dorp. Bewoners kunnen zelf ideeën inbrengen, die worden ambtelijk gecheckt en daarna beslissen de bewoners zelf. Het initiatief voor dit experiment met een burgerbegroting lag bij de dorpsbewoners zelf. Een heel ander voorbeeld van burgerbestuur is zelfsturing in Peel en Maas. Daar ligt de nadruk op collectief eigenaarschap voor de leefbaarheid in de eigen omgeving en op de ontwikkeling van de gemeenschappen in de dorpskernen. De gemeente geeft ruimte en faciliteert initiatief vanuit de kernen.

Recht op burgerbestuur
Nieuw is de ontwikkeling van buurtrechten waarbij bewoners het recht opeisen om zelf publieke voorzieningen te beheren (Uitdaagrecht). In Rotterdam hebben ze het over het Samenwerkingsrecht. Ook interessant is het Recht op Buurtplanning. Hierbij krijgen bewoners het recht om het voortouw te nemen bij de inrichting van hun wijk. Allemaal manieren om initiatief en burgerbestuur te faciliteren. Burgerbestuur als de ultieme vorm van democratie waarbij mensen samenleven in democratische gemeenschappen en hun onderlinge verschillen op een democratische manier overbruggen.

Verken de toekomst
Met het oog op de onzekerheden die de Corona-crisis brengt en de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 is het voor lokale bestuurders belangrijk om vooruit te kijken. Ook gemeenten kunnen de toekomst niet voorspellen, maar we moeten hem wel verkennen. Daarbij helpt Thorbecke2024, zie vng.nl/thorbecke2024.

Kijk hier naar de vijfde aflevering van Thorbecke2024, over burgerbestuur.