Terlouw uit zorgen over integriteit

Het omarmen van het neoliberalisme, snelle technologische ontwikkelingen en gebrek aan een kapstok om over goed en kwaad te spreken hebben politiek en samenleving minder integer gemaakt. Oud-D66-politicus Jan Terlouw sprak zijn zorgen dinsdag uit tijdens een lezing in Wilp.

Afnemende integriteit uit samenleving
Volgens Terlouw (84) is in Nederland de politiek altijd een duidelijke afspiegeling geweest van de samenleving. ‘Het gevoel van de samenleving had altijd invloed op de politiek. Als de integriteit in de politiek afneemt, geldt dat ook voor de samenleving.’ De organisatoren van de Wilpse Lezingen in de dorpskerk te Wilp hebben het vermoeden dat de integriteit in Nederland afneemt en integer handelen in politiek en bestuur minder vanzelfsprekend is dan vroeger. Ze wijzen in dit verband op de discussie over de amorele houding van bestuurders in een aantal sectoren van samenleving en economie.

Neoliberalisering
Terlouw liet zijn licht schijnen over oorzaken en gevolgen van deze verschuiving. Hij ziet de oorzaak in de neoliberale tendens die de laatste jaren in Nederland heerst. ‘Met privatisering van nutsbedrijven is de publieke zaak naar de markt verschoven. Dat maakt de samenleving commercieel en dat is niet bevorderlijk voor de integriteit.’ Terlouw noemt de schandalen bij De Munt, Meavita en een aantal woningcorporaties. ‘Die versterken niet het vertrouwen. De nadruk ligt er op financiën. Dat is niet goed voor de bevordering van de financiële integriteit.’

Mijn eer te na
Ook in de ontkerkelijking ziet hij een oorzaak van afnemende integriteit. ‘Religie was altijd een kapstok om over de moraal, over goed en kwaad te spreken. Moraal bestaat ook buiten het geloof, maar er is wel een leegte ontstaan, omdat die kapstok niet is vervangen. We hebben het minder over vraagstukken van goed en kwaad.’ In zijn tijd als politicus hoorde hij politici nog wel eens zeggen dat een bepaalde functie of vergoeding hun “eer te na” was. ‘Dat hoor ik nooit meer. Oud-politici gaan naar het bedrijfsleven en nemen gouden handdrukken in ontvangst, ook na wanprestaties. ‘Die tendens schept een sfeer waardoor sjoemelen met geld gemakkelijker wordt.’

Geen moralist zijn

Als samenleving krijg je de politici die je verdient, dus als je deze politici creëert, is de samenleving daar zelf debet aan, aldus Terlouw. Hij ziet ook wel dat de pers bovenop integriteitsschandalen springt en dat vindt hij goed. ‘Dat moet ook zo blijven. De pers houdt natuurlijk ook van schandalen. Zij moeten ook geld verdienen. Maar je ziet het nu weer met dat schandaal bij Volkswagen. Je leest het steeds weer en daardoor kan de indruk ontstaan dat dit soort gedrag “gewoon” is. Dat vind ik zorgelijk. Jeroen Pauw vroeg onlangs aan het Utrechts raadslid dat een greep uit de kas van de Daklozenkrant had gedaan waarom hij dat had gedaan. Maar daarvoor zei hij: ik wil geen moralist zijn. Gaat het al zo ver?’

Geef het vak Recht
Wat kunnen we eraan doen? Terlouw ziet kinderen naar school gaan, maar ook dat ze daar niet leren in wat voor samenleving ze burger worden. ‘Ze krijgen maatschappijleer en geschiedenis, maar niet het vak Recht. Kinderen zouden op school moeten leren over de waarde van de grondwet en over mensenrechten. Als ze dat niet leren, weten mensen later niet meer waar dat vandaan komt. Dat merk ik zelfs al bij volwassenen.’

Geen Powerpoint, maar verhaal
Als gelauwerd schrijver vraagt Terlouw zich af waar het verhaal is gebleven. ‘Dat is een belangrijke cultuurdrager. Ik zie nu kinderen onder de tien spelen op hun telefoon. We moeten goed nadenken hoe dat komt. De bedding waarin ze dat kunnen doen is gemakkelijker. Technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat we ze amper kunnen bijhouden. We komen niet meer aan beschouwing of bezinning toe, hebben het niet meer over rechten en plichten. Het doorgeven van het verhaal en de geschiedenis moet niet plaatsmaken voor Powerpoint.’

Nieuwe kapstok
Als we minder integer zijn, komt dat uit de samenleving, aldus Terlouw. ‘We hebben wetten, maar er is veel wat wetten niet regelen: jouw vriendelijkheid, onhebbelijkheden, empatisch vermogen. We moeten een methode vinden voor meer morele inhoud. Vroeger leerde je moraliteit in godsdienst of levensbeschouwing. De mens is de enige die de vraag over goed en kwaad kan stellen. We moeten daarvoor een nieuwe kapstok vinden.’