Stemdag nummer één: ‘Het liep lekker door’

De eerste stemdag van de Tweede Kamerverkiezingen lijkt goed te zijn verlopen. Zelfs burgemeester Jos Hessels van gemeente Echt-Susteren, die grote twijfels heeft bij het organiseren van verkiezingen tijdens de coronapandemie, durfde het aan om te gaan stemmen. Al was het met frisse tegenzin.

Niet ontevreden
Op maandag 15 maart ging een beperkt aantal stemlokalen open om kiezers uit risicogroepen de kans te geven om al vóór de officiële verkiezingsdag rustig en veilig te gaan stemmen. Burgemeesters Pieter Verhoeve van Gouda en Jos Hessels van Echt-Susteren zijn niet ontevreden over dag één van de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Een aantal van de vernieuwingen in het proces lijken zelfs zo goed te bevallen dat ze misschien wel worden meegenomen naar volgende verkiezingen.

Verjaardag
Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken is in totaal 5 tot 8 procent van de kiesgerechtigden op de eerste verkiezingsdag gaan stemmen. In Gouda trokken op maandag 1.965 kiesgerechtigden naar de vier geopende stemlokalen in de gemeente. Op woensdag zullen er 34 stembureaus open zijn. In Gouda worden gedurende de drie stemdagen zo'n 750 stembureauleden ingezet om het stemmen in goede banen te leiden.

'Ik word altijd blij van verkiezingen', zegt Pieter Verhoeve, die naast burgemeester van Gouda ook portefeuillehouder is op het thema verkiezingen bij de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten). 'Ik word altijd wakker met een soort verjaardagsgevoel. En dat dus nu drie dagen lang. Omdat het echt een zegen is dat je vrije verkiezingen hebt in een vrij land.'

Tussenconclusie
Verhoeve heeft zelf nog niet gestemd. 'Het advies voor mensen die niet tot een risicogroep behoren is om woensdag te stemmen. Mensen mogen zelf die afweging maken, maar ik breng mijn stem op woensdag uit.' Wel is Verhoeve gaan kijken hoe het stemmen in zijn stad verliep. Voorlopig is de burgemeester tevreden: 'Het liep lekker door.'

Ook vanuit de rest van het land hoort Verhoeve positieve signalen. 'Destijds was er een sentiment van: moet je de verkiezingen niet uitstellen? Mijn tussenconclusie op dit moment is dat we er goed aan hebben gedaan om de verkiezingen door te zetten. Het zou ook zomaar kunnen dat het spreiden van de verkiezingen over drie dagen een blijvertje wordt. Dat sluit ik niet uit.'

Welkom
Verhoeve's collega Jos Hessels in Echt-Susteren is – net als burgemeester Hubert Bruls van Nijmegen – op maandag al wel gaan stemmen. 'Mijn overweging was in de eerste plaats dat ik ook tot de covid-risicogroep behoor, dus het was voor mij bedoeld. Daarnaast was het sowieso plezieriger omdat het rustiger was. En ik wilde burgers ook laten zien: het kán vandaag en morgen.'

Het was druk toen Hessels ging stemmen op zijn eigen stadhuis, vertelt hij. 'Er stond een man of zeven, acht buiten te wachten. Maar er werd goed op gelet. De extra medewerker gaf gelijk aan: wilt u even wachten?’ Het werk van dat stembureaulid, dat dit jaar is ingezet om toe te zien op de naleving van de coronamaatregelen, was dus echt nodig. Ook vonden kiezers het prettig om welkom geheten te worden door de extra medewerker, merkte Hessels. Het lijkt hem dan ook 'helemaal zo gek nog niet' om die functie in toekomstige verkiezingen te behouden.

Sarcastisch mailtje
Toch hadden de verkiezingen, als het aan burgemeester Hessels lag, helemaal niet op dit moment plaats moeten vinden. Hessels pleitte er eerder dit jaar al voor om de verkiezingen uit te stellen totdat heel Nederland een coronavaccinatie heeft gehad. Zijn zorgen daarover zijn inmiddels iets bekoeld omdat het aantal besmettingen in zijn gemeente sinds die tijd flink is afgenomen. Ook heeft hij meer vertrouwen gekregen in de veiligheidsmaatregelen: 'Ik heb een maand geleden gezegd: ik weet nog niet of ik het aandurf om te gaan stemmen. Maar ik ben gegaan. Het is zodanig georganiseerd dat het voor mij voldoende comfort gaf om te gaan stemmen.'

Maar andere argumenten om de verkiezingen uit te stellen, blijven wat Hessels betreft overeind. 'We laten de mensen een jaar lang thuis blijven. Alles is dicht. Maar als er verkiezingen zijn, dan mag opeens alles. Ik kan dat moeilijk uitleggen. Ik kreeg vandaag een heel sarcastisch mailtje van een van onze horecaondernemers. Een van zijn zalen is een stembureau. Hij zei: goh, woensdag mogen er duizenden mensen komen stemmen, donderdag moet ik weer dicht.'

Foutmarge
In Echt-Susteren, waar twee van de 21 stemlocaties op maandag geopend waren, werd het aantal stemmers niet geteld. Wel zijn er bijna 2.100 briefstemmen van 70-plussers binnengekomen, een enorm aantal voor de kleine gemeente met zo'n 25.000 kiesgerechtigden. 'Dat is een groep die anders niet was gaan stemmen', aldus Hessels. 'Wat dat betreft is dat goed gegaan.'

Het moet echter nog blijken of het tellen van de briefstemmen ook goed zal gaan. Uit steekproeven blijkt al dat 7 tot 8 procent van de briefstemmen niet goed zijn uitgebracht. Burgemeester Pieter Verhoeve van Gouda houdt het tellen van de briefstemmen daarom de komende dagen in de gaten. 'Bij het tellen van de briefstemmen heb je nou eenmaal meer verschillende handelingen, dus een grotere foutmarge. De vraag is: hoe werkt dat uit in de praktijk?' In Gouda kwamen er tot nu toe zo'n 3.700 stemmen per brief binnen, ongeveer een derde van de kiesgerechtigde 70-plussers in Gouda.

Vernieuwing
Een ander aandachtspunt voor Verhoeve is het 'toegankelijk stemmen': er zijn voor deze verkiezingen extra maatregelen getroffen om het stemmen toegankelijk te maken voor mensen met een beperking. Verhoeve is benieuwd naar de evaluatie daarvan. 'In hoeverre zijn we erin geslaagd om de verkiezingen zo inclusief mogelijk te maken?' Ook dat zal waarschijnlijk lessen voor de toekomst opleveren. Verhoeve: 'Het organiseren van verkiezingen is toch een proces dat continu aan vernieuwing onderhevig is. En dat is maar goed ook, want het is een van de kernprocessen van de democratie.'