Staatscommissie onderzoekt ondermijning

De staatscommissie parlementair stelsel gaat onderzoeken of en hoe de democratische rechtsstaat beter kan worden beschermd tegen ondermijning. De staatscommissie maakt zich met name zorgen over de risico’s van digitalisering, in het bijzonder over de beïnvloeding van kiezers met gerichte digitale middelen. 

Big data
Het gevaar van ondermijning heeft door de komst van moderne ict een nieuwe, bedreigende, dimensie gekregen. Het gebruik van big data voor het gericht informeren en benaderen van individuele kiezers (micro targeting), herbergt bijvoorbeeld het gevaar in zich dat door de eenzijdigheid van de informatie waarmee kiezers kunnen worden ‘bestookt’, de keuzevrijheid haar betekenis verliest. De staatscommissie wil de mogelijkheden onderzoeken of, en zo ja op welke wijze, de keuzevrijheid van kiezers en een betere beveiliging van het verkiezingsproces in zijn geheel zijn te borgen.

De commissie wijst erop dat bij recente verkiezingen in andere landen (met name de VS en Frankrijk) is gebleken dat het verkiezingsproces door hackers uit binnen- en buitenland kan worden ontregeld, hetgeen funest kan zijn voor het vertrouwen in verkiezingen en daarmee voor het stelsel als geheel. Zelfs van het enkele feit dat dergelijke sabotage mogelijk is, kan al een ontwrichtend effect uitgaan.

Zwakke punten
De commissie die onder leiding staat van de Noord-Hollandse commissaris van de koning Johan Remkes gaat zich met name richten op ontwikkelingen in politiek en samenleving die invloed hebben op de manier waarop ons parlementair stelsel functioneert. Dat blijkt uit de probleemverkenning die de staatscommissie vandaag, na een half jaar voorbereiding, presenteerde.

In de eerste fase van het werk maakte de commissie een analyse van de sterke en zwakke punten van de Nederlandse parlementaire democratie. De commissie kijkt daarbij onder andere ook naar de ontwikkeling van het parlementair stelsel in Nederland.

Weerbaarheid
Naast de weerbaarheid van de democratie, neemt de commissie nog vijf thema’s onder de loep. Eén ervan is het principe van vertegenwoordiging, met daarbij de hoofdvraag of mensen zich nog wel goed vertegenwoordigd voelen door de leden van de Eerste en de Tweede Kamer. De rol van de politieke partijen is een ander aandachtsveld. De commissie constateert dat politieke partijen de samenleving weliswaar met de politiek verbinden, maar ziet tegelijkertijd dat ze lijden aan functieverlies. Ze hebben nog maar weinig leden – 2,3 procent van de kiesgerechtigde bevolking –  en moeten uit die leden dan geschikte kandidaten zoeken. ‘Dat is niet goed voor het vertegenwoordigend stelsel’, aldus Remkes.

Kabinetsformatie
De kabinetsformatie is eveneens onderwerp van onderzoek. Formaties duren volgens de commissie vaak erg lang in Nederland en het is een gesloten proces. De commissie wil de vraag beantwoord zien of dat niet anders, sneller en transparanter kan. Daarbij wordt ook de optie onderzocht of kiezers invloed zouden moeten krijgen op de formatie.

Verder is de commissie van plan de macht van de nationale overheid tegen het licht te houden. Veel beslissingen die belangrijk zijn voor het dagelijks leven van mensen worden niet meer door de nationale politiek genomen, maar steeds vaker door anderen, zoals de Europese Unie, gemeenten of provincies. En tegelijkertijd is de nationale overheid voor mensen nog steeds het richtpunt. De vraag die wordt onderzocht, is hoe het parlement daarmee om gaat.
Tot slot onderzoekt de staatscommissie het tweekamerstelsel, in het bijzonder de taakverdeling tussen de Tweede en de Eerste Kamer. Die is volgens de commissie niet altijd even duidelijk en als de beide Kamers het niet eens zijn is er ook geen regeling om conflicten op te lossen.

Toekomstbestendig
De regering heeft in januari van dit jaar de staatscommissie parlementair stelsel ingesteld met de opdracht om te onderzoeken of ons parlementaire stelsel nog goed werkt, en of dit toekomstbestendig is. De staatscommissie zal eind 2018 advies uitbrengen.