SCP: Vertrouwensbonus in politiek van tijdelijke aard
Het vertrouwen in de politiek en politieke instituties is in deze coronacrisis bijzonder hoog. Politici moeten zich echter niet rijk rekenen. De vertrouwensbonus is van tijdelijke aard. Dat stelt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in een vrijdag verschenen publicatie.
Het vertrouwen in de politiek en politieke instituties is in deze coronacrisis hoger dan ooit. Dat geldt ook voor het sociale vertrouwen; het vertrouwen in de medemens. Politici moeten zich niet rijk rekenen. De vertrouwensbonus is van tijdelijke aard. Ook het sociale vertrouwen zal weer afnemen.
Kritische burgers
Dat stelt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in zijn vrijdag verschenen publicatie Verwachte gevolgen van corona voor de opvattingen en houdingen van Nederlanders. ‘In april zagen we een enorme stijging in het vertrouwen in politiek en politieke instituties, maar dat is niet blijvend’, stelt SCP-onderzoeker Emily Miltenburg. Erg is dat niet, vindt Miltenburg. ‘Politiek en kabinet kunnen blij zijn met een heel hoog vertrouwen, maar er is ook een andere kant van de medaille. Je wilt kritische burgers hebben die het debat aangaan en niet in blind vertrouwen achter het rijksbeleid staan. In het begin deed iedereen dat wel.’ Ze erkent dat het een lastige balans is. ‘Je wilt in tijden van crisis dat de neuzen dezelfde kant opstaan, maar er ontstaat nu wel wrijving tussen het algemeen belang en allerlei individuele belangen. Er bestaat daarom behoefte aan inzicht in de redenen voor bepaalde besluiten.’
Rally round the flag
Op basis van literatuuronderzoek naar eerdere crises zoals 9/11, MH17 en de kredietcrisis, heeft het SCP bekeken welke invloed de coronacrisis kan hebben op het vertrouwen in politieke instituties, sociaal vertrouwen en discriminatie en stigmatisering. Daaruit blijkt dat in tijden van crisis het vertrouwen in politieke instituties toeneemt. Dat werd bevestigd in het Continu Onderzoek Burgerperspectieven over het eerste kwartaal van het SCP. ‘In de politicologie staat dit effect bekend als het ‘rally round the flag’-effect’, aldus Miltenburg.
Daadkracht
‘Er is een sterke leider die ons in onzekere tijden door de crisis heen loodst. Dat heeft zijn uitstraling op de politiek en alle politieke instituties.’ Dreiging is een andere oorzaak die leidt tot verhoogd vertrouwen. In maart, toen het aantal besmettingen flink steeg, groeide de angst en onzekerheid bij mensen. ‘Dat maakt dat mensen zich ergens aan willen vastklampen en er misschien ook wel in willen vertrouwen dat het goedkomt.’ Het groeiende vertrouwen kent dus een mix van verklaringen, aldus Miltenburg. ‘Het is een combinatie van onzekerheid en een zichtbare overheid die daadkrachtig handelt. Het is een vertrouwensbonus die mensen dan geven. Ze waarderen de leiding van het kabinet.’
Vertrouwen
Het SCP heeft niet onderzocht hoe het vertrouwen van Nederlanders was en is in de voorzitters van de Veiligheidsregio’s, de 25 burgemeesters. Miltenburg kan over het vertrouwen daarin dan ook niet veel zeggen. ‘Maar mensen weten over het algemeen niet wat een Veiligheidsregio doet. Mensen zien premier Rutte op tv en daar straalt het vertrouwen op af. De burgemeesters zijn toch minder zichtbaar geweest.’
Geen vertrouwenscrisis
Als de crisis over zijn hoogtepunt heen is, zoals nu het geval is, keert het vertrouwen weer terug naar het oude niveau, zo is de verwachting van het SCP. ‘Dat voor Nederland nog altijd bijzonder hoog is’, benadrukt Miltenburg. ‘Maar we weten van eerdere crises dat politiek vertrouwen schommelt rondom impactvolle gebeurtenissen en na een piek vaak weer daalt.’ Tijd speelt mee in het terugkeren van het vertrouwen op het oude niveau. Maar ook de economische crisis die eraan zit te komen, kan leiden tot een afname in vertrouwen. ‘Zo’n economisch noodpakket wordt nog als daadkrachtig gezien, maar zodra er echt economische tegenwind komt, heeft dat een negatieve weerslag op het vertrouwen. Mensen gaan de politiek daar toch weer op afrekenen.’ Er staat geen vertrouwenscrisis voor de deur, benadrukt Miltenburg. ‘Het is altijd goed dat er discussie en debat is. Die afname is vertrouwen is niet zorgelijk, maar die vertrouwensbonus is wel tijdelijk.’
Onbaatzuchtig
Dat geldt ook voor het sociale vertrouwen. Ook dat verhoogde sociale vertrouwen zoals we aan het begin van de coronacrisis zagen, is geen lang leven beschoren, verwacht het SCP. ‘We zien vaak dat dat sociale vertrouwen, het vertrouwen in de medemens, bij crises enorm stijgt.’ In de media werden human interest verhalen getoond en overal in het land ontstonden initiatieven om hulpbehoevende of eenzame mensen te helpen. ‘Door het zien van onbaatzuchtig gedrag van anderen, zouden mensen dit kunnen gaan generaliseren naar de algemene bevolking. “Die Nederlanders zijn zo slecht nog niet”, is dan de gedachte’, verduidelijkt Miltenburg. ‘Maar dat is ook weer zo’n tijdelijk effect. We zien bij alle crises dat dat na een paar maanden ook weer naar ‘normaal’ terugkeert.’
Moeilijke politieke keuzes
Het SCP verwacht dat het politieke debat de komende tijd zal opleven. ‘We zijn nu uit de periode van de grootste onzekerheid, maar er komen andere zaken op ons af, zoals de economische crisis.’ De diepe zakken van de minister van financiën Wopke Hoekstra zijn niet oneindig diep. Er moeten de komende tijd moeilijke politieke keuzes worden gemaakt. ‘Je krijgt nu allerlei vraagstukken rondom solidariteit en herverdeling. Hoe lang moet zo’n noodpakket van kracht blijven en wanneer ga je tegen iemand zeggen dat hij zich om moet laten scholen of een andere baan moet gaan zoeken. De vraag wie recht heeft op inkomensondersteuning kan tot hele lastige debatten leiden.’ Het opkomen van meer debat is niet zorgelijk, benadrukt Miltenburg nogmaals, maar juist goed. Ook worden steeds vaker vraagtekens gezet bij de beperkende maatregelen. ‘Je ziet, onder meer met de beweging Virus waanzin, waarvan je niet weet hoe groot haar aanhang is, dat er meer discussie ontstaat. Voor het democratische proces is dat goed. Het is goed dat er controle is op de regering. Niet alleen door het parlement, maar ook door de burger.’
Stigmatisering
Het SCP waarschuwt wel voor het gevaar van discriminatie en stigmatisering. ‘Onze voornaamste boodschap is dat je dat in de gaten moet houden.’ Het gaat daarbij niet alleen om discriminatie van mensen met een Aziatisch uiterlijk, die in het begin van de coronacrisis als ‘virusveroorzaker’ met de nek werden aangekeken, maar ook om mensen die kwetsbaarder zijn, zoals ouderen of mensen met obesitas. ‘Zodra de ziekte gelinkt gaat worden aan de kenmerken van een persoon – het is meer een waarschuwing van ons dan een constatering – dan moet je gaan opletten. Als mensen gestigmatiseerd worden, gaan ze in het meest extreme geval zorg mijden. Dat wil je voorkomen.’
Open debat
‘Wat betreft het vertrouwen in politiek en instituties, is het voor politici en beleidsmakers belangrijk om zich niet rijk te rekenen. Dat verhoogd politiek vertrouwen moet ook geen doel zijn. Nederland is nog steeds een maatschappij waar het vertrouwen in politiek en politieke instituties groot is. Ook burgers onderling hebben vertrouwen in elkaar. Nederland is een high trust society’, stelt Miltenburg. Het is in haar ogen ook bijna niet mogelijk om dat verhoogde vertrouwen vast te houden. Het is nu vooral van belang het debat open te houden. ‘De politiek moet de samenleving en de burgers meenemen.’ Aan het begin van de crisis kon het kabinet vergaande maatregelen nemen omdat er sprake was van een crisissituatie. ‘Dat is niet blijvend. Het gaat nu om de afweging tussen het algemeen belang en al die individuele belangen. Die afweging moet je samen maken.’
De eerste 2 zinnen, rijmen die met al die klachten van burgers t.a.v. overheid? Zie Groningen, Zeeland, Belastingdienst met toeslagenaffaire etc. en t.a.v. hele publieke sector (tot voor kort werknemers daar allemaal op straat)? Is het alleen een bevraging onder x-aantal mensen en zo jongens, dat is de uitkomst met een paar kanttekeningen? Rijmen die eerste 2 zinnen met ook o.a. statistieken m.b.t. klachten van burgers, rekening houdend, dat veel burgers ook geen klachtenprocedure starten, met het idee, het helpt toch geen donder? Bijvoorbeeld aangiften doen bij diefstal etc. etc.?
Alle leden van partijen opgeteld, zullen hooguit ongeveer 300.000 mensen betreffen. Wat zegt dat over politiek? Dan nog, een onderzoek wordt neem ik aan onder een doorsnede van de samenleving gehouden. Uiteraard zullen de mensen, die in een comfortabele situatie leven, andere antwoorden geven, want die hebben de overheid niet of nauwelijks nodig. Hoe meer nodig, hoe meer je de hiaten tegen komt.
Het is een open deur, dat bij een collectief gevoeld verlies, of noodtoestand, waar iedereen met een bepaald gevaar te maken heeft, mensen in die bepaalde tijd, in een - gedeelde smart is halve smart sfeer zitten - maar ook bij de pandemie, op bepaalde vlakken, verschil in gevolgen groter/groot zijn tussen bovenste helft en onderste helft samenleving. In een lockdown light, mensen door extreem buitengewone omstandigheden, oog en oor krijgen voor zaken buiten de dagelijkse (geblokkeerde) routine tot dan, is vrij logisch. Laten we echter niet het hamsteren in het begin vergeten en ook niet wanneer straks (wat in het stuk genoemd wordt) een kleinere koek verdeeld moet worden m.b.t. begroting en iedere belangengroep een groter stuk wil, zoals altijd, dan de koek kan bieden aan iedereen. Hoe groot is dan de onderlinge solidariteit en t.o.v. toekomst voor jongere generaties t.a.v. schuldenberg, zowel de private als die van de Staat?
Wanneer mogen we eindelijk een heel wat belangrijker CPB rapport zien over kosten/baten t.a.v. EU en Euro voor de Nederlandse kiezers? Nu wordt alleen naar BNP gekeken en lage staatsschuld. Niet wat die ideologische projecten aan debet zijde kostten tot nu toe in de jaarlijkse begroting. Mark Rutte wordt nu wederom moreel belaagd aan alle kanten in Brussel, om weer door de knieën te gaan, met nu een mevrouw Merkel, die haar carrière als bondskanselier van 16 jaar, met het voorzitterschap van Duitsland, glorieus wil afsluiten en ineens voor onvoorwaardelijk gratis geld geven is en daarvoor soepel nu wel de Duitse belastingbetalers en de Nederlandse, voor op wil laten draaien. Deze (prestige) projecten van meet af aan, op ideologisch drijfzand zijn gebouwd en dit nu decennia van ene crisis naar andere voort tobt, met een blijvend eenrichting solidariteit, onder morele dwang, van Noord naar Zuid en het machtigste land en politica in EU, maar de problemen vooruit bleven/blijven schuiven, tot de wal het schip keert, maar dan zijn de leiders, die aan de implosies hebben bijgedragen met pensioen, of hebben een andere prachtige baan, of overleden. Kiezers in het ongewisse laten m.b.t. kosten en baten Euro en EU, is schuldig verzuim. Dat kan alleen maar vrees voor de uitkomst inhouden. Het mechanisme wat we regelmatig zien en zaken heel lang onder de pet gehouden worden. De voormalige Belgische premier Charles Michel, die door een politieke streek in eigen land aan zijn huidige baan is gekomen, en nu natuurlijk ook voor zijn prestige vecht en voor de beroerde staatskas van België.