Schadevrij scheiden bij crash ambtelijke fusie

Niet zelden spatten ambtelijke fusies tussen gemeenten uiteen. Dat is meer dan vervelend, want ruzie met je buurgemeente na een bittere scheiding levert voor de toekomst weer nieuwe problemen op.

In een essay in Binnenlands Bestuur maken Tjin Bremer, Boris Gooskens, Erwin van de Pol – adviseurs van Rijnconsult – de vergelijking met een scheiding in de privésfeer. De vragen, het proces en de pijn die volgen op een uittredingsbesluit zijn in veel opzichten daarmee vergelijkbaar.

Emotie
‘Emotie verdringt ratio. De schuldvraag overheerst in het gesprek. Goedbedoelde adviezen van derden werken averechts. Er is veel onzekerheid over de toekomst. ‘Waar ga ik wonen?’ ‘Kom ik nog wel rond?’ Ondanks het voornemen om de kinderen, lees: de organisatie, niet de dupe te laten zijn van de scheiding is dat toch vaak het geval. En in het proces zijn de kenmerken van rouwverwerking zichtbaar: op ontkenning volgt boosheid, vechten en machteloosheid. Scheiden is altijd pijnlijk’, stellen ze.

Zij zien in de praktijk een aantal prangende kwesties opduiken, bijvoorbeeld wat er vooraf is afgesproken over de ontvlechting. ‘Het valt ons op dat vooraf over de uittredingsvoorwaarden vaak weinig is nagedacht en dat de tendens is om de rekening vooral bij de uittredende partij te leggen. Het lijkt verstandig om zoals gebruikelijk is in de privésfeer op het moment van de verbintenis reeds afspraken te maken over een eventuele scheiding, ook al is de verwachting dat het nooit zover zal komen.’

Machovraag
Een andere kwestie is die van waar de macht in de samenwerking echt ligt. ‘Analoog aan de machovraag ‘wie heeft de grootste’, is de vraag ‘wie is de grootste’ in gemeenteland altijd aan de orde. Hoe je het wendt of keert, de grootste gemeente deelt vaak de lakens uit. Die heeft meer capaciteit en meer specialisten in huis. Dat erkennen is vaak moeilijk. Gemeenten kennen over het algemeen een grote cultus rond gelijk zijn. We doen alsof klein en groot niet uitmaakt, maar dat is wel degelijk zo. Dus wees eerlijk en benoem het’, aldus de auteurs.

Omgangsregeling
Een minstens zo heikele kwestie is hoe de ‘omgangsregeling met de kinderen’, lees de ambtenaren, eruit ziet. ‘Die hebben met ziel en zaligheid de samenwerking vorm gegeven, blijven nu verweesd achter en hebben vragen over hun toekomst en werk’, constateren ze. Een bijkomend probleem is volgens hen dat van grof naar fijn denken vaak een probleem vormt in de ambtenarij. ‘Als de details vanaf het begin af aan volop in beeld zijn en vaak de discussie beheersen, maakt dat een ontvlechting rommelig. Leiderschap om dit te vermijden is belangrijk.’

Net als in de privésfeer kan heroverweging van het besluit verstandig zijn. Het scheidingsproces, het nemen van afstand en het nadenken over alternatieven kan leiden tot nieuwe inzichten, met daarbij de vraag: wat maken we eigenlijk kapot? ‘We zien te vaak dat de mogelijkheid niet is benut om knelpunten in de samenwerking eerder bespreekbaar te maken. Het blijkt voor veel bestuurders lastig om de onhebbelijkheden van de ander en de eigen gevoelens daarbij op tafel te leggen. Ingrijpen is daardoor te laat en daarmee te emotioneel en te resoluut.’

Bestuurlijk lef
De adviseurs doen op basis van hun ervaring verschillende suggesties om ontvlechting soepeler te laten verlopen. Bestuurlijk lef en het beteugelen van primaire emoties zijn daarbij belangrijk. ‘Vaak hoeft het echter niet zover te komen. Net als bij relaties in de privésfeer kunnen gemeenten scheidingen voorkomen. Op dezelfde manier, namelijk door met heldere wederzijdse verwachtingen in het huwelijk te stappen, als partners tijdig problemen bespreekbaar te maken en eventueel hulp te zoeken als je er samen niet meer uitkomt.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 19 van deze week (inlog)