Sap: 'Gemeenten verantwoordelijk voor participatie en zorg'

GroenLinks wil toe naar een slank en krachtig bestuur. Een van de opties is een twee-bestuurslagenmodel, zo staat in jullie verkiezingsprogramma. Betekent dit
het einde van de provincies?

Jolande Sap: ‘Dat is nog niet gezegd. We willen een staatscommissie die de herinrichting van het binnenlands bestuur gaat onderzoeken. Er liggen nu te veel diffuse taken op de borden van de verschillende overheden. Vanuit de inhoud willen we toe naar een situatie waarbij de taken en verantwoordelijkheden daar komen te liggen, waar ze qua verantwoordelijkheid en uitvoering het beste thuis horen. In die discussie staat voorop hoe we als overheid zo goed mogelijk de regisseursrol en de dienstverlenende rol richting de burgers kunnen waarmaken.’

 

Wat GroenLinks betreft zijn er twee hoofdmogelijkheden. Welke zijn dat?

‘De ene is dat er drie bestuurslagen blijven, waarbij de provincies alle taken krijgen op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu en waterbeheer, de gemeenten helemaal verantwoordelijk worden voor participatie en zorg en het rijk voor de landelijke kaders. In dit model is er geen ruimte meer voor de waterschappen en het aantal provincies wordt teruggebracht naar vijf tot zeven.

‘De tweede hoofdoptie is dat we ­gemeenten verder gaan opschalen.’ Geen overbodige luxe gezien de extra taken die naar gemeenten gaan. Sap: ‘In deze optie gaat de provincie als bestuurslaag weg en worden de provinciale taken herverdeeld over gemeenten en de landelijke overheid.’

 

Nu geldt nog het principe dat herindeling alleen bespreekbaar is als gemeenten zelf willen. Worden gemeenten straks door de landelijke overheid verplicht om samen te gaan?

‘Dat is nog een punt van overleg. Daar kan ik nu nog geen definitieve uitspraak over doen.’

 

Welke plannen heeft GroenLinks nog meer wat bestuurlijke (her)inrichting betreft?

‘Bij de invoering van het dualisme zijn de wethouders uit de raad gegaan, maar de raden zijn even groot gebleven. Eigenlijk zijn er dus toen meer raadsleden gekomen. Dat moet wat ons betreft worden gecorrigeerd.’ Die dualiseringscorrectie ­betekent een verkleining van de raden van 10 procent. ‘Maar verder dan dat moet het niet gaan.’

Die kleinere raden mogen hun eigen burgemeester kiezen. Daarvan wordt wel het voorzitterschap van de gemeenteraad afgenomen. Ook de commissaris van de koningin zal zijn voorzitterschap voor Provinciale Staten moeten inleveren. Sap: ‘De functiescheiding tussen uitvoerende en controlerende machten moet worden versterkt. Gemeenteraden mogen hun eigen voorzitter kiezen. Vanuit de eigen gelederen of vanuit het ambtelijk ­apparaat.’

 

Wordt de burgemeesterstermijn dan ook teruggebracht van zes naar vier jaar?

‘Dat zou wel een logisch vervolg zijn, maar dat is stap twee. Het gaat ons nu in eerste instantie vooral om die functiescheiding.’ Verder wil GroenLinks een nieuwe Referendumwet die ­zowel het adviserend als correctief referendum regelt.

 

Even terug naar de extra taken die gemeenten op hun bordje krijgen. Jullie vinden dat gemeenten helemaal verantwoordelijk moeten worden voor zorg en participatie. Wat houdt dat concreet in?

‘Wat ons betreft gaat de Wet werken naar vermogen helemaal van tafel. In plaats daarvan komt er de Wet werk en zekerheid. Die bundelt de huidige Wajong, de Wet sociale werkvoorziening, de Wet werk en bijstand en de Wet investeren jongeren tot een nieuwe regeling waarin participatie centraal staat. Wij maken met onze Wet werk en zekerheid een stevige breuk met dit kabinet, omdat dit geen bezuiniging is. We geven gemeenten juist extra middelen om te blijven investeren in mensen. De bezuinigingen op de sociale werkplaatsen zijn daarmee helemaal van de baan. En in plaats van een budgetkorting komt er een extra budget van 800 miljoen euro: 500 miljoen voor het participatiebudget voor gemeenten en 300 miljoen euro voor participatiebanen voor mensen die op een andere manier niet aan de slag kunnen komen.’

Via het participatiebudget kunnen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt via bijvoorbeeld loonkostensubsidie bij het bedrijfsleven aan de slag. De participatiebanen moeten via leer-werkbedrijven – waarin gemeenten en bedrijfsleven samenwerken – worden gecreëerd.

De Jeugdzorg moet zo snel mogelijk helemaal in handen van gemeenten komen. Vanuit de Awbz komen er wat Sap betreft naast de begeleiding nog meer extra taken naar gemeenten toe, waaronder de ouderenzorg en mogelijk zelfs een deel van de huidige intramurale zorg – de zorg binnen de muren van een instelling.

Sap: ‘Instellingen die intramurale zorg leveren, bieden voor een groot deel ook de dagbesteding aan. Er is veel winst te halen als er een centrale regisseur op komt. Gemeenten zijn bij uitstek in staat dit efficiënt, kleinschalig en dichtbij mensen zelf te regelen, samen met de burgers, hun sociale omgeving, zorginstellingen, woningcorporaties en buurtverenigingen. Er is nog een kwaliteitsslag nodig, maar op termijn kan daar een forse besparing worden gerealiseerd.’

Ook voor de langdurige zorg wil GroenLinks de portemonnee trekken. ‘Voor de inzet van wijkverpleegkundigen willen we 200 miljoen euro vrijmaken en 500 miljoen voor (thuis)zorginstellingen die zorg in de buurt mogelijk maken. Gemeenten krijgen er – als regisseur van het sociale domein – wat ons betreft dus 1,5 miljard euro bij om die extra taken die ze erbij krijgen ook echt te kunnen waarmaken. Dat zullen ontschotte budgetten zijn, anders werkt het niet.’

 

Het wordt met GroenLinks financieel alleen maar beter voor gemeenten?

‘Nee, ik heb niet alleen goed nieuws.’ Op de bestuurlijke en apparaatskosten van gemeenten en provincies valt behoorlijk wat af te knabbelen, stelt Sap. ‘Tot 2017 kan daar 1,2 miljard euro op worden bezuinigd. Dit betekent een korting op zowel het Gemeentefonds als het Provinciefonds, waarbij het leeuwendeel bij de provincies zal komen te liggen.

Sap: ‘Bij een aantal provincies zijn de energiebedrijven verpatst waardoor veel geld op de plank ligt. Dat wordt besteed aan projecten waar ik grote vraagtekens bij heb. Zo wil Friesland een weg aanleggen van Dokkum naar Drachten; een weg van niks naar nergens. Ook de plannen van Limburg voor de aanleg van de buitenring rondom Parkstad Limburg zijn absurd. We hebben het over een weg in een gebied met bevolkingskrimp. Niemand zit op die extra weg te wachten. Er ligt bij provincies een hoop overtollig geld dat we beter kunnen investeren in bijvoorbeeld groene economie en energievoorziening.’

 

De korting op het Gemeentefonds: gaat dit banen kosten?

‘Dat zal voor een deel onvermijdelijk zijn. In de backoffice wordt al veel tussen gemeenten samengewerkt en dat zal nog veel meer moeten gebeuren. Daarmee vervallen banen in bijvoorbeeld de salarisadministratie, daar valt niet aan te ontkomen.’

Ook de nullijn voor ambtenaren wordt de komende twee jaar gehandhaafd. ‘Daarna zetten we die nullijn niet door en volgen we de ontwikkelingen, waarbij de verwachting is dat er geen ruimte zal zijn voor enorme loonstijgingen.’

 

Naast korting op het Gemeentefonds wil Sap toe naar een andere verdeelsystematiek. Waarom?

‘We willen krimpregio’s meer tegemoet komen. Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit de krimpregio’s en daar maken we ons grote zorgen over. We willen de huidige systematiek corrigeren, zodat krimpregio’s relatief ruimer worden bedeeld zodat ze basisvoorzieningen overeind kunnen houden, ten koste van regio’s die het beter doen en sterker zijn.’

 

Het goede nieuws voor gemeenten is dat GroenLinks het lokale belastinggebied wil verruimen. Waarom?

‘We zien dat het lokale bestuur te weinig mogelijkheden heeft om eigen belastingen te heffen. Ik vind dat gemeenten hiervoor ruimte moeten krijgen, om daarmee te kunnen investeren in een innovatieve en duurzame gemeente en groene werkgelegenheid. Daarvoor hebben gemeentebesturen wel inkomsten nodig. Zij kunnen dan zelf een benaming voor die belasting kiezen die het meeste draagvlak heeft, bijvoorbeeld een ‘groene banen bijdrage.’