RvS: Bindend referendum kan zeker wel

Staatsrechtelijk gezien zijn er geen belemmeringen voor de invoering van een bindend correctief referendum. Maar de keuze ervoor moet wel grondig worden gemotiveerd. Die motivering ontbreekt op dit moment in het initiatiefwetsvoorstel dat dit mogelijk wil maken.

Dat staat in een advies van de Afdeling advisering van de Raad van State over het initiatiefwetsvoorstel van SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak voor de invoering van een bindend correctief referendum. In dat voorstel kunnen burgers een referendum aanvragen om een wet tegen te houden die de Tweede en Eerste Kamer hebben aangenomen.

Verenigbaar
Volgens de Afdeling advisering past het bindend correctief referendum ‘van alle denkbare typen referenda’ het beste bij onze representatieve democratie. Dat standpunt is overigens niet nieuw; de Raad van State merkte dat ook al op in eerdere adviezen over het bindend correctief referendum uit 1996 en 2005. ‘Maar zo’n referendum moet dan wel een ‘ultimum remedium’ zijn; een laatste correctiemogelijkheid. Daarom is het noodzakelijk om oog te hebben én te houden voor de goede werking van onze representatieve democratie in de dagelijkse praktijk’, aldus de RvS.

Betere motivering
Invoering van een bindend correctief referendum betekent een ingrijpende wijziging van het staatsbestel. De Grondwet moet er voor worden gewijzigd. ‘Dat betekent dat de voor- en nadelen goed tegen elkaar moeten worden afgewogen. Die afweging schiet in het initiatiefwetsvoorstel op dit moment tekort, omdat dit zich vooral richt op de voordelen’, aldus de Afdeling advisering.

Een belangrijk voordeel is volgens het adviesorgaan dat dit type referendum burgers een laatste mogelijkheid biedt een besluit van de wetgever te corrigeren. ‘Daar staan ook nadelen tegenover; het referendum kan maatschappelijke tegenstellingen verscherpen en de daadkracht van de overheid aantasten’, aldus de RvS. Vandaar het advies aan de initiatiefnemer om in zijn voorstel ook in te gaan op de nadelen van een correctief bindend referendum en beter te motiveren waarom hij vindt dat het referendum een nuttige aanvulling is op het Nederlandse staatsbestel.

Drempels
Om goed te kunnen werken, moeten referenda niet te pas en te onpas plaatsvinden, maar beperkt blijven tot uitzonderingsgevallen. Dat betekent volgens de RvS dat het noodzakelijk is goede ‘drempels’ te stellen in de Grondwet aan bijvoorbeeld het aantal handtekeningen dat moet worden verzameld om een referendum aan te vragen. Daarbij is ook de manier van verzamelen – al dan niet digitaal – van belang voor de hoogte van de drempel. Sommige onderwerpen zouden moeten worden uitgezonderd van een referendum, zoals wetsvoorstellen om verdragen uit te voeren. Maar ook moet worden voorkomen dat onderwerpen onnodig van een referendum worden uitgesloten. Daarom adviseert de Afdeling advisering om de lijst met uitgezonderde onderwerpen nader te bekijken.