ROB: Burgers moeten meer zeggenschap krijgen
Het einde van de Wet op het raadgevend referendum (Wrr) mag niet het einde betekenen van de discussie over democratische vernieuwing. Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in zijn Signalement ‘Over referenda en andere vormen van burgerparticipatie op nationaal niveau’.
De afschaffing van de Wet op het raadgevend referendum (Wrr) mag niet het einde betekenen van de discussie over democratische vernieuwing. Ook op andere manieren kan aan burgers meer zeggenschap worden gegeven. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) doet alvast een voorzetje. ‘Den Haag’ kan leren van de vele lokale initiatieven, stelt de ROB.
Aanvulling representatieve democratie
De Eerste Kamer heeft dinsdag ingestemd met de afschaffing van het raadgevend referendum. Daarmee kan een van onderdelen uit het regeerakkoord als ‘gedaan’ worden afgevinkt. Een concreet alternatief voor meer burgerbetrokkenheid komt daar vooralsnog niet voor in de plaats, stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). ‘Ondertussen experimententeren veel gemeenten met alternatieve vormen van democratie, ook met referenda. De nationale politiek doet er goed aan de vormgeving en de werking van deze lokale initiatieven te betrekken bij ideeënvorming over andere vormen van nationale democratie, als aanvulling op de representatieve democratie’, schrijft de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in zijn woensdag verschenen Signalement ‘Over referenda en andere vormen van burgerparticipatie op nationaal niveau’. Tussen 1990 en 2017 zijn 150 lokale referenda gehouden, memoreert de ROB. Maar ook op andere manieren experimenteren gemeenten met meer directe democratie en burgerparticipatie.
Internetconsultatie
In zijn signalement licht de ROB drie andere vormen om burgers bij de (landelijke) politiek en democratie te betrekken: burgerfora, internetconsultatie en het nationaal burgerinitiatief. Via internetconsultatie kunnen burgers op wetsvoorstellen reageren. Weliswaar maken steeds meer burgers gebruik van deze mogelijkheid, maar het gemiddelde aantal reacties is gering. Ook reageren met name hoogopgeleide burgers en collectieve verbanden van bijvoorbeeld belangen- en brancheorganisaties, stelt de ROB. De drempels om de reageren zijn vaak hoog, onder meer omdat de wetsteksten vaak erg technisch zijn. Ook is het instrument Internetconsultatie bij het grote publiek nog te weinig bekend.
Veel potentie
Via publiekscampagnes moet Internetconsultatie breder onder de aandacht worden gebracht, bepleit de ROB, ‘vooral van diegenen waarvan verwacht mag worden dat zij geraakt worden door het betreffende wetsvoorstel’. Ook moet duidelijker worden gemaakt wat er met de reacties gebeurt. ‘Dat kan mensen triggeren om gebruik te gaan maken van de mogelijkheid die Internetconsultatie biedt.’ Het instrument heeft in de ogen van de ROB ‘veel potentie als een eigentijdse vorm van burgerparticipatie’.
Burgerinitiatief
De drempel die er nu ligt voor een nationaal burgerinitiatief zou de Tweede Kamer kritisch tegen het licht moeten houden. Sinds 2006 biedt dit instrument burgers de mogelijkheid een eigen onderwerp of voorstel op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen, als zij daarvoor 40.000 handtekeningen inzamelen. Jaarlijks zijn er twee burgerinitiatieven ingediend, waarvan de helft niet ontvankelijk werd verklaard. ‘Daarmee is het in de praktijk een vorm van burgerparticipatie voor vrij weinig burgers’, aldus de ROB. Vooral het vrij strikte ‘tweejaren-criterium’ blijkt een struikelblok: de Tweede Kamer mag in de afgelopen twee jaar geen besluit hebben genomen over het onderwerp van het burgerinitiatief.
Gemeengoed
Burgerfora zijn het derde instrument dat kan worden ingezet. Bij een burgerforum komt een geselecteerde representatieve groep van burgers voor een bepaalde tijd bijeen om een publiek thema te bespreken en te beoordelen, waarna ze advies uitbrengen. Zij worden door de betrokken overheid geselecteerd en benaderd. ‘Op lokaal niveau is het burgerforum naast andere vormen van burgerparticipatie meer gemeengoed geworden’, aldus de ROB. De landelijke overheid blijft met twee burgerfora achter. ‘Nadelen van burgerfora, zoals het beperkte bereik en de vaak gebrekkige representativiteit, kunnen worden tegengegaan door adviezen van een burgerforum in een referendum aan de hele bevolking voor te leggen’, stelt de ROB. Zoals Ierland dat twee maanden geleden deed rond de abortuswetgeving.
Bedrijven, milieuclubs en vooral het Rijk, hebben in het klimaatakkoord onmogelijk gemaakt dat burgers voordeel krijgen van de energie transitie.
Daarna hebben ze de uitvoering van het akkoord gedecentraliseerd naar de gemeentes, die moeten nu hun burgers de helft van de windparken laten betalen, als investeerder, zonder dat die er voordeel van hebben, huishoudens betalen meer SDE subsidie voor hun eigen windpark, dan ze er aan "rendement" aan overhouden.
Wat wel werkt, is het direct in kavels verkopen van windpark of zonneweide aan stroomverbruikers, voor eigen gebruik.
Dan hebben de deelnemende huishoudens hun stroom voor de kostprijs, 3 a 4 cent per kWh, en daarmee zitten ze goedkoper warm dan met aardgas.
Helaas laat de financiële paragraaf van het klimaatakkoord dit nog niet toe. Maar voor een succesvolle uitvoering moet dat wel gebeuren.
Een referendum geeft dan een signaal voordat er al geld is geinvesteerd en verspeeld