Rijk decentraliseert met extra controle

Het Rijk hevelt taken over naar gemeenten maar houdt tegelijkertijd een dikke vinger in de pap, zo blijkt in de besprekingen over de uitvoering van het bestuursakkoord.

De uitgangspunten in het bestuursakkoord tussen Rijk en gemeenten over de overheveling van taken naar gemeenten zijn helder. ‘Als een taak aan een bestuurslaag wordt toebedeeld, krijgt deze bestuurslaag de grootst mogelijke vrijheid de taak naar eigen inzicht uit te voeren. Wet- en regelgeving moeten op de uitvoeringspraktijk aansluiten en de verantwoordingslast wordt zoveel mogelijk beperkt’, zo staat het in het bestuursakkoord dat kabinet en bestuur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) hebben gesloten.

De leden van de VNG besluiten op 8 juni op hun jaarcongres in de Achterhoek of zij instemmen met het bestuursakkoord. Doel van de decentralisatie van taken is gemeenten, die het dichtst bij de burger staan, verantwoordelijk te maken voor jeugdzorg, de re-integratie van werklozen en de uitvoering van de algemene wet bijzondere ziektekosten. Tegelijkertijd moet de decentralisatie leiden tot kleinere, compacte Haagse ministeries.

Het afstoten van taken door het Rijk gaat niet vanzelf. In de onderhandelingen over de uitvoering van het bestuursakkoord merkt de VNG dat het Rijk eisen stelt aan controle en uitvoering. ‘De VNG heeft er op gehamerd dat gemeenten zelf bepalen hoe zij de uitvoering doen.

Gemeenten moeten vrij zijn in het kiezen van de gewenste uitvoeringsvorm: zelfstandig of met andere gemeenten in een samenwerkingsverband de taken uitvoeren’, aldus Nancy Bakker, hoofd bestuur, veiligheid en informatisering van de VNG. ‘Het punt is dat in de gesprekken met het Rijk het ministerie van Binnenlandse Zaken graag wil weten hoe wij onze taken gaan uitvoeren. Andere departementen willen zelfs precies weten welke modellen van samenwerking wij gaan uitvoeren.’

Bakker uitte haar zorgen over de druk van het Rijk tijdens een seminar van het samenwerkingsverband van autonome gemeenten, vorige week vrijdag in Driebergen. Emeritus hoogleraar bestuurskunde Arthur Ringeling betoogde op dat seminar dat het Rijk vanwege het eigen bestuurlijk-organisatorische geknoei in de afgelopen decennia ‘op zou moeten houden met het organiseren van het werk van anderen’.

Volgens Bakker is het voor gemeenten erg lastig om het Rijk op afstand te houden. ‘We hebben proberen te voorkomen dat de jeugdzorg volgens een uitvoeringsmodel wordt georganiseerd en ook dat de aanpak van de onderkant van de arbeidsmarkt in een voorgeschreven uitvoerende dienst moet worden uitgevoerd.’

De VNG pleit volgens Bakker in het overleg met het Rijk voortdurend voor ‘meer beleidsvrije ruimte voor gemeenten’. De koepelorganisatie van gemeenten wil zo voorkomen dat dezelfde fouten worden gemaakt als bij de decentralisatie van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de actuele vormgeving van de regionale uitvoeringsdiensten (rud’s).

In beide gevallen schrijft het Rijk op tal van manieren voor hoe gemeenten als eerste overheid hun beleidsvrijheid moeten invullen. Bakker: ‘Bij de Wmo gebeurde dat door de Kamer. En de rud’s zijn evenmin een goed voorbeeld van hoe het zou moeten gaan.’

---

Het bestuursakkoord over decentralisatie van taken tussen Rijk en gemeenten bevat veel zinnen over de gemeentelijke beleidsvrijheid. Maar nog meer passages waaruit blijkt dat het Rijk weinig vertrouwen heeft in de gemeentelijke uitvoering en controle.

Vrijheid

• ‘De wijze waarop een medeoverheid invulling geeft aan een taak is aan het betreffende decentrale bestuur.’

• ‘De overdracht van taken van het Rijk naar gemeenten gaat ­gepaard met autonomie in de uitvoering voor gemeenten.’

• ‘Als de decentralisaties goed worden uitgevoerd, wordt de overheid daar als geheel krachtiger en kleiner van. Daarvoor is van ­belang dat de decentraliserende en ontvangende overheid er vertrouwen in hebben dat de uitvoering door de ontvangende overheid op een goede wijze kan plaatsvinden. Dit vraagt om ­beleidsvrijheid, passende financiering, een terugtredende rijksoverheid.’

• ‘Het staat gemeenten vrij zelf te kiezen voor een uitvoeringsvorm: bijvoorbeeld een samenwerkingsverband op basis van de Wet ­gemeenschappelijke regelingen of een vrijwillige centrumgemeenteconstructie.’

• ‘Decentraliseren betekent loslaten. Overeenkomstig het regeerakkoord zullen decentralisaties gepaard gaan met maximale ­beleidsvrijheid en een minimale verantwoordingsverplichting en het wegnemen van onnodige ­bureaucratie.’

• ‘De uitvoeringsruimte van medeoverheden wordt vergroot door af te zien van uitgebreide kwaliteitseisen en dichtgetimmerde regelingen. Gemeenten, provincies en waterschappen zijn zelf verantwoordelijk voor de uitvoering en democratische controle.’

Controle
• ‘Om de uitvoering voldoende te waarborgen is het op een beperkt aantal onderdelen van de decentralisaties werken naar vermogen en jeugdzorg nodig dat de uitvoering bovenlokaal wordt opgepakt.’

• ‘Op de deelterreinen werken naar vermogen en jeugdzorg worden in overleg met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de vakministeries en VNG de randvoorwaarden die ­gemeenten meekrijgen voor het doen van voorstellen voor de ­bovenlokale uitvoering verder uitgewerkt na ondertekening van dit bestuursakkoord.’

• ‘Indien gemeenten binnen het jaar geen passende invulling aan de uitvoering hebben gegeven, ­bepaalt het Rijk hoe dat toch georganiseerd zal worden.’

• ‘Het Rijk en medeoverheden verminderen gezamenlijk de administratieve lasten voor burgers en bedrijven met minimaal 5 procent per jaar vanaf 2012. Als onderdeel van de administratieve lasten worden ook de toezichtslasten (door Rijk op gemeenten, red.) ­teruggedrongen.’

• ‘Er komen nieuwe spelregels om interbestuurlijke informatie te ­beperken tot hetgeen strikt noodzakelijk is voor ieders verantwoordelijkheid. Het gaat hierbij om alle typen informatie; in het kader van toezicht, financiën en beleid (monitors/statistieken). Uitgangspunt daarbij is dat zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van de informatie die medeoverheden aan de gemeenteraad, provinciale staten verstrekken.’

• ‘Eigen inkomsten leveren een substantiële dekking van de kosten van de medeoverheden. De medeoverheden zetten in op beperking van de kosten(stijging) en niet op verhoging van de opbrengsten uit lokale belastingen.’

• ‘Het ministerie van Sociale Zaken en VNG zullen de ontwikkeling en ­resultaten voor de kwetsbare groepen als gevolg van de Wet werken naar vermogen nauwgezet volgen. Gemeenten zullen daartoe informatie verstrekken aan het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.’

• ‘Er wordt ingezet op financiering zoveel mogelijk via algemene fondsen, met de daarbij behorende voorwaarden.’

• ‘Alleen die informatie wordt door het Rijk opgevraagd die strikt noodzakelijk is om zijn systeemverantwoordelijkheid waar te maken.’

• ‘Er wordt door het Rijk toezicht gehouden op in ieder geval de gesloten jeugdzorg, de jeugdigen die onder de wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen vallen, en op het van staatswege ingrijpen en mogelijk op sommige vormen van gespecialiseerde zorg. De mate van toezicht worden door Rijk en VNG nader uitgewerkt.’