Relatieve rust aan het bestuurlijke front

Aan het bestaansrecht van de decentrale overheden wordt de komende kabinetsperiode hoogstwaarschijnlijk niet gemorreld. Wel moeten burgers meer te zeggen krijgen, gemeenten vooral loslaten en faciliteren. Dat leert een analyse van tien verkiezingsprogramma’s op punten die voor de decentrale overheden van belang (kunnen) zijn.

Herinrichten van gemeenten, provincies en waterschappen gaat er de komende kabinetsperiode hoogstwaarschijnlijk niet van komen. Terwijl het huidige kabinet nog volop het mes wilde zetten in deze drie bestuurslagen – maar alle plannen voor opschaling uiteindelijk introk – is het gros van de grote(re) politieke partijen niet van plan om massaal gemeenten op te heffen, provincies te vergroten of taken van de waterschappen naar de provincie over te hevelen. Op een enkele partij na dan. Alleen als het weer kwartetten wordt tijdens de kabinetsformatie, kunnen gemeenten, provincies en waterschappen alsnog in de gevarenzone komen.

D66 en 50Plus hebben wat dat betreft de wildste ideeën. D66 wil stedelijke regio’s volop de ruimte geven. Het overnemen van taken van de provincie en daarmee ‘provincievrij’ te worden, sluit zij niet uit. 50Plus noemt het afschaffen van de provincie een ‘optie’. D66 heeft daarnaast een forse opschaling van gemeenten voor ogen; om zo een einde te maken aan het democratisch tekort van regionale samenwerkingsverbanden (gemeenschappelijke regeling, GR).

Beleidsrijke taken van GR’en moeten worden behartigd door ‘echte decentrale overheden’ met een eigen direct gekozen volksvertegenwoordiging. De in de GR deelnemende gemeenten moeten dan fuseren, vindt D66. Gemeenten moeten fuseren als ze niet sterk genoeg zijn om hun taken goed uit te voeren, stelt de VVD. Daarbij mag de provincie ingrijpen als gemeenten er geen werk van maken.

Grootse visies over bestuurlijke vernieuwing zijn er niet te vinden in de tien verkiezingsprogramma’s. Mogelijk dat de oproep in diverse adviezen over de toekomst van het openbaar bestuur – om een einde te maken aan het blauwdrukdenken – door de politiek ter harte is genomen.

De roep om democratische vernieuwing, waar iedereen de afgelopen maanden de mond van vol heeft, is vooral terug te vinden in de programma’s van de meer links georiënteerde partijen. Die plannen variëren wel, maar een belangrijke gemene deler is het right to challenge, waarbij (georganiseerde) bewoners de overheid mogen uitdagen taken over te nemen als zij denken dat het anders en goedkoper kan.

Lang niet alle gemeenten en vooral gemeenteraden staan te springen om zeggenschap uit handen te geven. Het wordt nog een flinke kluif om goede invulling aan die democratische vernieuwing te geven die werkbaar en acceptabel is voor zowel gemeenten (ambtenaren, bestuurders), raadsleden als burgers.

(klik hier voor de grote weergave)

Verantwoording:

Op basis van de voorlopige verkiezingsprogramma’s van CDA, ChristenUnie (CU), D66, GroenLinks (GL), PvdA, PVV, SP, SGP, VVD en 50Plus heeft de redactie van Binnenlands Bestuur een selectie gemaakt van thema’s die voor het lokaal bestuur van belang zijn. Deel 1: bestuur en financiën.