Rechtsstaat heeft blijvend onderhoud nodig
De rechtsstaat in Nederland is niet in gevaar, maar heeft blijvend onderhoud nodig. Dat stelt de Raad van State in zijn vandaag gepresenteerde jaarverslag 2019.
De rechtsstaat in Nederland is niet wezenlijk in gevaar, maar heeft wel blijvend onderhoud nodig. ‘Gebeurt dat onvoldoende, dan wordt de rechtsstaat kwetsbaar en een mogelijke prooi voor machtsdenken’, aldus de Raad van State in zijn vandaag gepresenteerde jaarverslag 2019.
Machtenscheiding
Er zijn vier elementen die tot de vaste kern van de rechtsstaat moeten worden gerekend. Het legaliteitsbeginsel, dat inhoudt in dat overheidshandelen een (grond)wettelijke grondslag heeft en dat de overheid altijd moet handelen binnen de grenzen van de (grond)wet en internationaal recht. Het waarborgen van fundamentele rechten en vrijheden van burgers is de tweede vereiste. Er moet een vorm zijn van machtenscheiding en machtenspreiding, die gericht is op het tegengaan van machtsmisbruik en onderdrukking. Tot slot moet er een onafhankelijke rechter zijn, tot wie de burger toegang heeft om de rechtmatigheid te laten toetsen van overheidshandelen dat hem in zijn belangen treft.
Sluitstuk rechtsstaat
De rechtsstaat komt in gevaar als burgers geen toegang hebben tot een onafhankelijke rechter die waakt over de toepassing van de wet en de bescherming van hun (grond)rechten, waarschuwt de Raad van State. De rechter vormt het sluitstuk van de democratische rechtsstaat. Steeds vaker krijgt een rechter kritische vragen over zijn rol, zeker wanneer hij uitspraken doet met verstrekkende maatschappelijke gevolgen. Denk daarbij de aan de uitspraak over het Programma Aanpak Stikstof (PAS).
Geen houvast
Het afgelopen jaar was er kritiek op het functioneren van onder meer de bestuursrechter. ‘Sommigen menen dat de bestuursrechter de burger te weinig rechtsbescherming biedt, terwijl anderen vinden dat de bestuursrechter overheidsbesluiten te kritisch toetst en daarin meer terughoudend zou moeten zijn.’ Voor een terughoudende rol van de rechter is geen aanleiding als de wet duidelijke regels stelt, maar daar schort het regelmatig aan. ‘Bij gebrek aan houvast fungeert de rechter soms ongewild als wetgever-plaatsvervanger. Dit is niettemin een belangrijke functie van de rechter. Deze is onvermijdelijk, maar mag geen gewoonte worden.’
Evenwicht
Een kritische discussie over de verhouding tussen de staatsmachten is goed en is ook van alle tijden, vindt de Raad van State. ‘Maar het evenwicht tussen de instituties van de rechtsstaat is niet vanzelfsprekend. Een rechtsstaat is geen statisch fenomeen en kan alleen blijven bestaan bij een zorgvuldige wisselwerking tussen instituties. Respect voor het rechtstatelijk stelsel als geheel is daarin cruciaal. Om het draagvlak voor de democratische rechtsstaat te behouden, is blijvende aandacht voor de rechtsstaat in al zijn facetten noodzakelijk.’
Ongemak
Eerder dit jaar stelde ook de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) dat de rechtsstaat weliswaar niet in groot gevaar is, maar wel onderhoud behoeft. De ROB stelde onder meer dat de rechterlijke macht het moeilijk heeft. Verschillende uitspraken van rechters leidt onder meer tot ‘ongemak bij politici’, die de rechters publieke de maat nemen. De ROB adviseerde een agenda voor de rechtsstaat te ontwikkelen. Die moet een programma bevatten om de rechtsstaat te verstevigen. Een onderdeel van de agenda zou de veranderende rol van de wetgever moeten zijn.
Bij Beau op 6 mei jl, zie je een Peter R de Vries stellen dat de dood van Pim Fortuyn geen hogere straf verdient dan elke andere moord. Een moord is net zo erg bij Fortuyn als bij een verkracht en vermoord kind, of bij een prostituee, of wie dan ook.
Dan zie je op dezelfde dag bij EenVandaag een terugblik op die moord in het mediapark, 6 mei 2002. Daarin 2 rechters, die stellen dat je rechtsongelijkheid toepast, zoals dus De Vries stelt, als je een moord niet dezelfde straf geeft en dat in die tijd de strafmaat lager was. Een van de rechters stelt: gelukkig zijn er rechters want als “het volk” met al hun emoties het moeten bepalen. Dat is naar mijn mening een collectief gevoel van onrechtvaardigheid in alle gevallen totaal irrelevant maken, ook al is die wel gerechtvaardigd.
De rechter volgt de wet (hij kan zijn eigen persoon daarbij niet volledig uitschakelen) en de wet wordt in de Staten Generaal bepaald, maar blijkbaar achter realiteit en praktijk aanlopend. Als dat teveel gebeurt, boet dat instituut in qua vertrouwen en dat slaat terug op de politiek en andersom!
De moordenaar kreeg 18 jaar gevangenisstraf en kon onder voorwaarden na 12 jaar naar buiten. In die jaren heeft de moordenaar, een sluw en intelligent persoon, zich helemaal verdiept in de wet en wat die voor hem kon bieden. Gevolg: een waslijst aan opgelegde voorwaarden kon hij via de rechter ongedaan maken! Valt dit uit te leggen
Die man heeft de Nederlandse samenleving een vracht geld gekost (ook al door zijn extreem links activisme en alle rechtszaken die hij op touw zetten) en is nu op vrije voeten. Heeft de rechtstaat gezegevierd?
Nou is natuurlijk een moord voor nabestaanden even erg. Rouw en verlies normaal gesproken, even groot.
Echter, naar mijn mening had daar inderdaad als basis eenzelfde straf gegeven mogen worden, zoals die voor een moord destijds gold.
Maar…die moet kunnen worden op geplust in een hoogst uitzonderlijke moord context.
*Een politieke moord was sinds de moord op Willen van Oranje geloof ik niet meer gebeurd. Daarvoor is strafvermeerdering op haar plaats.
*De moordenaar heeft de democratie op gruwelijke wijze en welbewust letterlijk geblokkeerd. De natie was in gevaar volgens hem door Fortuyn. De moordenaar vormt zelf het gevaar voor de natie. Het wel bekende spiegelgedrag! In de ander zien wat in dit geval de moordernaar in wezen zelf vertegenwoordigt.
*De enorme schokgolf in de samenleving, mag ook een verhoging van de gevangenisstraf betekenen.
Ik herinner mij dat de politiek haar hart vasthield en adem inhield: als het maar geen moslim is. Je hoorde bijna alom een zucht van opluchting, dat het een extreem links figuur was. De reacties jegens de politiek zouden, vrees ik, de toenmalige woede in het kwadraat betekend hebben.
*De schade, die dit de politieke partij van Fortuyn heeft opgeleverd, mag ook een verhoging van gevangenis betekenen.
Die bovengenoemde feiten zijn t.o.v. andere moorden niet aan de orde.