Pyrrusoverwinning kleine bestuurders

Het VNG-bestuur haalde bakzeil: gemeentelijke schaalvergroting is volledig geschrapt als VNG-doelstelling. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten is weer de VNG van alle gemeenten, stelden de kleintjes verheugd vast.

Met het regeerakkoord van het nieuwe kabinet Rutte in de hand - herindeling moet van onderop komen - hebben de kleine gemeenten het herindelingsspook daarmee voorlopig van het erf verdreven. Tenminste, zo wordt dat beleefd door hun bestuurders, de burgemeesters en wethouders die het meeste last hebben van herindeling. Want hun plekje op het pluche staat bij gemeentelijke herindeling op het spel.

Het is ook niet verwonderlijk dat het verzet uit het CDA tegen gemeentelijke fusie het heftigst is. De christendemocraten verliezen de meeste bestuurders, zo blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur over de gemeentelijke herindelingen van de afgelopen 8 jaar (zie ook de Special Herindeling vanaf pagina 33). Toch moeten de burgemeesters en wethouders van de kleine gemeenten oppassen dat het niet uitdraait op een Pyrrusoverwinning.

Zij hebben het debat over de gewenste bestuurlijke structuur en organisatie gewonnen. Het betekent niet dat herindeling van tafel is. Het kabinet Rutte is ook een vijand van de kleine gemeenten vanwege de continue stroom van decentralisatie van taken van Rijk en provincie naar de gemeente, voorlopig zonder veel financiële middelen.

Zo moeten gemeenten de jeugdzorg voor hun rekening gaan nemen. Zeker voor kleine gemeenten, die al vaak de handen vol hebben aan de organisatie van de basisjeugdgezondheidszorg, is het een forse kluif om zich als de eerste overheid te presenteren. De keuze om jeugdzorg samen met andere gemeenten te doen, is daarom hier en daar al gemaakt.

Samenwerking is voor bestuurders een mooi alternatief tegen herindeling, maar kan vastlopen in bestuurlijke drukte als men uit eigen lokaal belang besluitvorming blokkeert. Bovendien is er het risico dat de democratische controle op te grote afstand staat, reden waarom bijvoorbeeld in Friesland toch voor herindeling wordt gekozen.

Als extra veiligheidsklep om grootscheepse schaalvergroting buiten de deur te houden en toch meer gedecentraliseerde taken uit te voeren, haalt de VNG differentiatie van taken weer van stal. Het bezwaar daartegen is dat er Aen B-gemeenten ontstaan. Het laat zich raden in welke categorie de kleine gemeenten en hun bestuurders dan terecht komen.

Voor het oplossen van maatschappelijke knelpunten hoeft die ongelijkheid niet nadelig te zijn. Maar dat verlangt van bestuurders wel dat ze de problemen van burgers belangrijker vinden dan hun eigen status binnen de gemeentelijke pikorde.