Polman (ROB): ‘Beleid op te grote afstand van uitvoering’
Onderzoeken naar de kindertoeslag-affaire en uitvoeringsorganisaties leren dat het samenspel tussen politiek, bestuur en ambtenaren ernstig is misgelopen. Dat het geen incidenten zijn, moet het openbaar bestuur zich aantrekken.
Onderzoeken naar de kindertoeslag-affaire en uitvoeringsorganisaties leren dat het samenspel tussen politiek, bestuur en ambtenaren ernstig is misgelopen. Dat het geen incidenten zijn, moet het openbaar bestuur zich aantrekken.
Dat stelt voorzitter Han Polman van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in een essay in Binnenlands Bestuur. ‘Te veel is de toepassing van regelgeving, richtlijnen, protocollen en opgelegde taakstellingen een doel op zich geworden, waarachter bestuurders en ambtenaren zich verschuilen bij signalen over onrechtvaardige uitwerking in specifieke gevallen. Natuurlijk moeten de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (redelijkheid en billijkheid) altijd uitgangspunt zijn’, aldus Polman.
Politieke wensen
In de relatie tussen ambtelijke organisaties en politiek bestuur is het motto ‘u vraagt wij draaien’ volgens hem vaak overheersend in gedrag en cultuur, zo laat de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties van de Tweede Kamer ook zien in haar recente rapport Klem tussen balie en beleid. Hoewel de commissie zich richtte op landelijke uitvoeringsorganisaties, is in zijn ogen ook veel herkenbaar op decentraal niveau. ‘Vooral topambtenaren krijgen steeds vaker de rol om de politiek bestuurder uit de wind te houden. Terwijl ambtenaren een professionele verantwoordelijkheid hebben voor goed bestuur, tegenspraak en kritische advisering. Zoals de afgelopen jaar overleden oud topambtenaar Arthur Docters van Leeuwen ooit zei: “Je mag wel onwenselijke adviezen geven als het maar niet onwelvoeglijk is.”’
Desastreuze effecten
De afstand tussen beleid en uitvoering is volgens de ROB-voorzitter vaak veel te groot. Gevolg: relevante uitvoeringsaspecten worden onvoldoende betrokken bij het ontwikkelen van beleid. ‘Centrale uitvoeringsorganisaties van de overheid proberen de dienstverlening te verbeteren. Echter, wanneer gemeenten een taak zouden hebben gehad bij de uitvoering van de kinderopvangtoeslag, mag worden verwacht dat bij desastreuse uitvoeringseffecten eerder actie zou zijn ondernomen, onder druk van lokale nabijheid en de lokale democratie.’
Rutte-doctrine
Polman wijst er ten slotte op dat in de discussie van de kinderopvangtoeslag de zogenoemde Rutte-doctrine centraal stond. Daarmee werd bedoeld dat relevante informatie niet openbaar werd gedeeld. ‘Maar ook de al oudere Oekaze-Kok, waarbij rijksambtenaren geen contact met Kamerleden mochten hebben, heeft geen positieve uitwerking gehad in de cultuur van informatieverschaffing en zicht op uitvoering met betekenis voor de regelgeving. Op decentraal niveau lijkt gelukkig sprake van meer ontspanning in de verhouding tussen ambtenaren en volksvertegenwoordigers; de rijksoverheid kan daar een voorbeeld aan nemen.’
Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 5 van deze week (inlog)
De toeslagenaffaire, slechts een topje van de ijsberg, vormde het vliegwiel daarvoor. Zovelen wisten dat of konden het weten. Komt er nu een variant van een Delta plan commissaris? Gaan alle partijen daar nu gezamenlijk de schouders eronder zetten? Dat valt sterk te betwijfelen, als decennia politiek en bestuur zoveel boter op hun aller hoofd hebben geladen en nodig ethisch en bekwaam leiderschap ontbrak. Bij wie het meeste invloed had kunnen hebben, het meest, maar wie zwegen binnen al die burelen eveneens! Dictatuur kan immers ook alleen maar ontstaan, bestaan en lang voortduren, omdat een massa aan gewone agenten, soldaten en andere lagere overheidsdienaars, dat faciliteren, om den brode of niet.
Pim Fortuyn vormde al code oranje. Deze slechte service aan burgers binnen de publieke sector, was een van zijn speerpunten. Fortuyn stelde toen al, dat een grondige herstructurering hoog nodig was, een grand design! Dit minstens 25 jaar geleden.
In een NTR programma jaren geleden, heeft Wouter Bos zelfs al gesteld als lijsttrekker als ik mij goed herinner, dat het saaie handwerk in de Tweede Kamer m.b.t. controleren van hoe het met de in gang gezette groeiende berg aan wet- en regelgeving, door henzelf geïnitieerd, in de praktijk gaat. Al met al dus tot nu, veel teveel steekvlam politiek en nog meer regelgeving erbij, op de al bestaande grote berg.
De systemen zijn sindsdien nog beroerder geworden en ook nog eens duurder, vanwege de kostbare intensieve bureaucratie en daarbij een chronisch tekort aan mensen voor die werkcultuur, die dus kromme wegen gaan zoeken en bewandelen, om een (valse) schone schijn op te houden van: we zijn goe bezig. Dit traineerde de zaken steeds meer, met alle gevolgen van dien en we na 30 jaar, naar een niet te overziende puinhoop staren, sinds de puinhopen van Paars II.