‘Ondermijning is een pr-verhaal’

Ondermijning en met name de bestrijding ervan was de afgelopen week een dankbaar onderwerp voor burgemeesters in hun nieuwjaarstoespraak, maar vanuit de advocatuur is ook een hele andere toon te horen. De Bredase strafrechtadvocaat Erik Thomas noemt ondermijning een vaag en breed begrip zonder duidelijk kader dat door bestuurders nogal eens wordt gebruikt als ‘pr-verhaal’.

‘Goed, misschien is pr-verhaal wat kort door de bocht, maar het is zeker een component van het munten van de term ondermijning’, begint Thomas (55), die onder meer vaste advocaat is van de motorclub Satudarah en ook regelmatig verdachten bijstaat in ondermijningszaken, zijn betoog.

Ja, logisch dat hij dat zegt, zullen mensen reageren. Hij is de advocaat van Satudarah!
‘Dat is shooting from the hip, het uitgaan van stereotiepe beelden. Dat hele vijandbeeld heeft de grondslag van het in de hoek zetten om meningen negatief te laten worden. Ik heb de drang om hierover naar buiten te treden. Ik zit 30 jaar in het vak en spreek met veel mensen, zowel officieren als hoogleraren, die deze mening delen. Die zullen zeggen dat ik hierover oprecht ben. Ik heb aan projecten meegewerkt om samenwerking tussen advocaten, justitie en bestuur te verbeteren. Mij op die manier wegzetten is dus te gemakkelijk. Het is een stereotiep beeld om de aandacht af te leiden van mijn argumentatie. Ik wil dat hier open over wordt gesproken.’

Ondermijning als pr-verhaal, bedoeld om geld los te krijgen, was de strekking van een interview met u en twee vakgenoten met het Brabants Dagblad. Hoe onderbouwt u dat?
‘Ik ben in 2011 gevraagd om Satudarah bij te staan. Toen was er nog niks aan de hand. In het najaar ontstond ophef vanwege beleidsstukken erover. Ik ben verbaasd over hoe dit zich kan ontwikkelen. Het is uitgegroeid tot een nationaal fenomeen. Het overheidsoptreden past zich behoorlijk aan de maatschappij aan. Het gaat hier om het framen van werkelijkheden. De overheid is daar goed in geworden. De hype rond motorclubs past hierin. Persberichten worden op een bepaalde manier gebracht, informatie wordt gestuurd. Die is niet incorrect, maar wel onvolledig. Rond 2016 was het nieuwe eraf. Strafrechtelijk werd niet echt een deuk in een pakje boter geslagen. En nu komt men met de term ondermijning. Ik steek mijn kop er niet voor in het zand: er is een probleem. Maar dat verschilt per dossier. Ondermijning is een vaag en algemeen begrip dat in allerlei publicaties wordt gemunt als dekkend argument. Een kapstok waaraan je kunt hangen wat je goed uitkomt. Ik heb daar moeite mee.’

U stelt dat door falend overheidsbeleid juist de parallelle samenleving, zoals door Pieter Tops en Jan Tromp beschreven, is ontstaan.
‘De manier waarop de overheid dit heeft aangezwengeld levert problemen op die nog onvoldoende aandacht krijgen in het publieke debat. Het gevoerde beleid op motorclubs heeft zwaar gefaald. De groei van die clubs is aan overheid te wijten. Mensen voelen zich ertoe aangetrokken, omdat men er een ongenuanceerd beeld van heeft neergezet waar mensen bang van moeten zijn. Zo worden die clubs aantrekkelijk voor mensen om tegen de overheid te rebelleren: de overheid moet dimmen. De fout van de motorclubs is dat ze deze mensen hebben toegelaten.’

Terug naar ondermijning. Dat heeft voor u dus geen duidelijk kader. U vreest voor een ‘industrieel-justitieel complex’.
‘Ondermijning is een verzamelterm voor zowel fiscaal, strafrecht en bestuursrecht. Er komt ook steeds meer softe informatie via RIEC’s naar buiten en burgemeesters roepen vervolgens dingen die niet kloppen. Een van de taken van de staat is nu juist: checks and balances. Maak duidelijk hoe machtsmiddelen worden gebruikt en zorg dat deze toetsbaar zijn. Nu zend de overheid prikkels richting burgers die in contact staan met burgers die de overheid niet ziet zitten die ze in de hoek zet of ze dwingen dat contact stop te zetten, anders komen ze onder het vergrootglas of krijgen ze geen opdrachten meer. Het is als advocaat moeilijk te achterhalen wat ervan klopt. Ik heb de hoofdofficier opgeroepen om een centraal publicatiepunt te creëren, zodat ik kan vinden welke officier waarmee bezig is. Ik heb een kopie naar burgemeester Depla en de deken gestuurd. Ik ben bang dat hetzelfde gebeurt als bij het motorclub-dossier, namelijk dat er een industrieel-justitieel complex ontstaat. Bij ondermijning zie je een heel circus eromheen ontstaan. Cursussen voor gemeenteambtenaren, veel artikelen erover. Je ziet dat iedere burgemeester en officier ondermijning noemt. Het gaat zo ver dat een bepaald type criminaliteit, zoals bij de Rabobank-bende (iemand tippen dat een client de deur uitgaat met veel geld), wat een klassiek misdrijf is, als ondermijning wordt gezien. Ondermijning is een prima term voor een organisatie om aandacht te vragen voor problemen. De kans is dan groter dat je er poen voor krijgt.’

Burgemeesters worden niet meer bedreigd dan vroeger, zegt u. Maar vandaag werd bekend dat een politiemedewerker van de eenheid Zeeland-West-Brabant door criminelen met de dood is bedreigd. Dat is nieuw volgens eenheidschef Hanneke Ekelmans in BN/De Stem. Zij spreekt van een ongehoorde, nieuwe uitwas, een escalatie die ze illustratief noemt 'voor de verharding van de criminaliteit.’ ‘Dit is een weloverwogen, kille doodsbedreiging met puur criminele motieven. Dat hebben we voor zover ik weet hier nog nooit meegemaakt.’ Het is dus toch nieuw.
‘Dit kan volstrekt niet. Laat ik dat vooropstellen. Maar het is ook het domste wat je als crimineel zou kunnen doen. Dit is niet nieuw. Dit gebeurt vaak en ondersteunt mijn these. Er was ooit informatie dat een officier van justitie zou worden omgelegd. Er waren meerdere bedreigingen van officieren van justitie en dan zeker nooit van een politiemedewerker? Natuurlijk is dat gebeurd. Zegt zij dat dan expres? Dat denk ik niet, maar het toont aan: men zit in een koker. De overheid zou zich terughoudender moeten opstellen en burgers niet bang moeten maken. Ze moeten hen informeren en dan alles voorleggen. Dat is ook een taak van de media. Men moet de tegenspraak cultiveren.’

Er worden ook zogeheten ‘stopgesprekken’ gevoerd met criminelen of hun advocaten over bedreigingen. Hoe gaat zoiets?
‘Dat komt wel voor en gaat op basis van vrijwilligheid. Pietje wordt benaderd en meestal is er veel haast bij. Soms zijn ze er al binnen een paar uur. De boodschap is dan: deze informatie hebben we, dat is onacceptabel, doe wat mogelijk is om dit te voorkomen. Ik ben er niet bekend mee dat een advocaat wordt uitgenodigd, meestal gebeurt het met de persoon zelf. Ik vind dat je daar als advocaat wel aan moet meewerken. De politie geeft nu in dat krantenartikel aan dat ze ermee bezig zijn. Dat wordt dan weer gemakkelijk gekoppeld aan ondermijning. Maar het is helemaal niet nieuw.’