‘Niemand verplicht je om bestuurder te worden’

Jos van Rey, Rob Oudkerk, Ton Hooijmaijers, Co Verdaas, Wilma Verver. Allemaal kregen ze een integriteitskwestie aan hun broek. Onderzoeker Christiaan Kooman van Partners in Integriteit zet in zijn boek ‘De verdwenen wethouder en de gevallen burgemeester’ 34 kwesties op een rij en zocht uit hoe het verder ging.

De integriteitskwesties die u onderzocht variëren van overspel tot witwassen. Hoe kwam u tot de selectie?

‘Het zijn zaken die me persoonlijk zijn bijgebleven. Door te lezen kom je weer op andere zaken. Ik heb alleen geen zaken beschreven waar ik zelf bij betrokken ben geweest, toen ik nog bij BING onderzoeker was. Dat was voor mij de grens. Ik vind dat niet netjes.’

Waarover heeft u zich het meest verwonderd?
‘De rol van de media. Vooral bij lekken uit de vertrouwenscommissie over benoemingen van burgemeesters of commissarissen van de koning, zoals gebeurde bij de burgemeester van Den Bosch. Welk doel is gediend met het bekendmaken van andere kandidaten? De media zijn belangrijk om kwesties aan het licht te krijgen, maar in dit geval is er geen maatschappelijk belang om de bron te beschermen. Lekken is zelfs een strafbaar feit. Moet je dan de bron beschermen of de kandidaat? Mensen worden er door beschadigd. Natuurlijk moet je een klokkenluider beschermen, maar bij het lekken van Prinsjesdagstukken door Paul Tang is geen enkel maatschappelijk belang te ontwaren.’

Over welke reactie van een bestuurder verbaasde u zich het meest?
‘Ik kan me verbazen over het gebrek aan reflectie. Sommige bestuurders excuseren zich en leren ervan. En dan kom je er vaak ook beter vanaf. Anderen blijven ontkennen en beschuldigen anderen van tunnelvisie. Jos van Rey blijft volharden in zijn onschuld. Heb je dan zicht op je eigen functioneren? Toon je reflectie? Bestuurders komen vaak met integriteitskwesties weg, want mensen zijn vergevingsgezind, maar zij tonen soms weinig reflectie en sensitiviteit. Ze hebben nu eenmaal een voorbeeldfunctie en liggen onder een vergrootglas. Dat is niet leuk, maar anderzijds: iedereen maakt zich schuldig aan moreel onzuiver handelen. Het is niet zo gek dat bestuurders het ook doen. Wees je daarvan bewust en ga niet meteen keihard ontkennen.’

Het lijkt dat het bij VVD’ers vaker om strafbare feiten gaat en bij PvdA’ers om morele kwesties. Klopt dat?
‘Ik heb daar niet bewust onderzoek naar gedaan. Wat opvalt is dat bij grote corruptiekwesties het vaak VVD’ers zijn. Zij hebben vaker een eigen bedrijf, een groot netwerk en contacten met mensen die ook belangen hebben. Dan kom je in een old boys network. Dan is het eerder verklaarbaar, want corruptie kan een uitvloeisel zijn van belangenverstrengeling. Als je naar het openbaar bestuur gaat, moet je daar goed mee kunnen omgaan. Soms kunnen mensen niet kiezen en krijg je gekunstelde constructies. Een door jou aangesteld persoon neemt dan het bedrijf over, dus ja, dan is het een papieren constructie.’

Vaak zijn het ervaren bestuurders die het niet zo nauw nemen met integriteit. Hoe verklaart u dat?
‘Als iemand lang aan de macht is, zitten er vaak jaknikkers om hem heen. Veel macht, weinig controle. De reflectie verdwijnt en dat is deels de persoon zelf te verwijten. Zet kritische mensen om je heen, anders kun je zonnekoninggedrag gaan vertonen. Je kunt je afvragen of lang op een invloedrijke positie zitten gezond is. Je kunt je onaantastbaar gaan voelen. Ervaren bestuurders zouden het moeten weten.’

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 7 van deze week (inlog)