‘Mondkapjesplicht kan echt pas na coronawet’

Het kabinet kan nu nog niet besluiten om een draagplicht voor mondkapjes op te leggen in bepaalde steden of regio’s. De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema liet gisteren weten voorstander te zijn van een draagplicht, maar dit alleen kan bij een landelijke aanwijzing. ‘Maar dat kan echt pas als de aangekondigde coronawet door de Tweede Kamer is’, zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans.

Werken aan precieze invulling
De vier veiligheidsregio's die het dringende advies geven een mondkapje te dragen in alle publiek toegankelijke binnenruimtes werken momenteel nog aan de precieze invulling ervan. Dat gebeurt gezamenlijk om het zo eenduidig mogelijk te laten zijn, zegt de woordvoerder van de Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland.

Draagplicht in deurbeleid
Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam maakte maandagavond bekend dat zij samen met de regio's Rotterdam-Rijnmond, Haaglanden en Brabant-Zuidoost nog een stap verder gaat dan het advies van het kabinet om mondkapjes te dragen in winkels in Rotterdam, Amsterdam en Den Haag. Halsema wil dat het dragen ervan een gewoonte wordt in alle publieke ruimtes, zoals horeca, musea, bibliotheken en overheidsgebouwen. ‘Wij verzoeken instellingen, horeca en detailhandel een draagplicht op te nemen in hun deurbeleid’, zei ze. Daarnaast adviseren de veiligheidsregio's ook in alle contactberoepen een mondkapje te dragen.

Verplichting pas mogelijk na coronawet
Gisteravond zei Halsema in het tv-programma Op1 dat zij voor een draagplicht is voor mondkapjes, maar zij dat regionaal niet kan opleggen, omdat daar een landelijke aanwijzing voor nodig is. Volgens de Leidse hoogleraar staatsrecht Wim Voermans is een draagplicht alleen mogelijk als de coronawet door beide Kamers is geloodst. ‘Een mondkapjesplicht beperkt de grondwettelijk gewaarborgde persoonlijke levenssfeer. Je kunt zoiets alleen bij wet verplichten met de medewerking van volksvertegenwoordiging.’ Een aanwijzing kan minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge pas geven als die wet er is. ‘Er is een boterbriefje voor nodig.’ De Jonge kan als de wet er eenmaal is besluiten tot verplicht gebruik van beschermingsmiddelen buiten de eigen woning en daarvoor gebieden aanwijzen.

Experimenten 'mochten toen ook al niet'
Toch zijn er afgelopen zomer in Amsterdam en Rotterdam wel twee ‘succesvolle’ experimenten geweest met een mondkapjesplicht in drukke gebieden, zoals De Wallen en de Kalverstraat in Amsterdam en de Meent en de Lijnbaan in Rotterdam. Maar volgens Voermans mocht dat toen ook niet. ‘Dat hadden ze zelf verzonnen, maar de Grondwet was destijds niet anders. De Amsterdamse kort gedingrechter stelde ook vast dat de mondkapjesplicht strijdt met het grondrecht op de persoonlijke levenssfeer, maar hij kon en wilde in een kort geding nog niet zover gaan om het ook dan maar onmiddellijk te vernietigen. Dat gaat in de zogenoemde bodemzaak waarschijnlijk gebeuren. Maar een gemeentelijke mondkapjesplicht is in strijd met de persoonlijke levenssfeer, daar hebben mijn collega’s en ik bij die experimenten dan ook de trom over geroerd.’

'Gezagsgetrouwe mensen'
Een experiment over een hele stad uitrollen lijkt juridisch dus ook niet haalbaar, maar nu leggen de bestuurders met hun ‘dringende advies’ de verantwoordelijkheid voor het dragen van mondkapjes bij winkeliers en de horeca. Die mogen mensen zonder mondkapje weigeren. ‘Mijn verwachting is dat winkeliers zich gaan gedragen naar de oproep van het kabinet. Winkeliers en supermarkthouders zijn gezagsgetrouwe mensen en dragen verantwoordelijkheid’, zei de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb in het AD.

Supermarkten laten keuze bij klant
Maar warenhuis HEMA en de supermarkten hebben al laten weten de keuze voor het dragen van een mondkapje bij de klant neer te leggen. ‘Als winkels mondkapjes gaan verplichten, leidt dat naar verwachting tot veel extra discussie en zelfs agressie aan de deur’, aldus koepelorganisatie CBL. De branche wil het personeel daarvoor behoeden. Medewerkers van supermarkten mogen zelf bepalen of zij een mondkapje gaan dragen.

Gemeentehuizen mogen mensen weigeren
Kun je dat ook wel van hen vragen of is het bestuurlijk onverantwoord om die verantwoordelijkheid bij winkeliers (en horecamensen) neer te leggen? ‘Als ze dat willen, mogen winkeliers mensen zonder mondkapje weigeren. Zij zijn voor openings- en sluitingstijden en allerlei andere regels, zoals op het gebied van veiligheid, en gezondheid, afhankelijk van vergunningen die de gemeente hen geeft, dus een gemeente kan ook vervelend doen en gaan dreigen met het intrekken van een vergunning’, zegt Voermans. Gemeenten mogen sowieso mensen zonder mondkapje de toegang tot het gemeentehuis weigeren. ‘Dat is een openbare ruimte, maar wel één waarover de gemeente mag beschikken als beheerder en dus zaken mag eisen aangaande gedrag.’

'Vooralsnog een advies'
Minister Hugo de Jonge wil inhoudelijk niet ingaan op de aankondigingen van supermarkten en andere winkels dat zij klanten die geen mondkapjes dragen, toch gewoon toelaten. ‘Het is vooralsnog een advies’, benadrukte hij dinsdagochtend in een eerste reactie. ‘Er geldt een advies voor het winkelend publiek om een mondkapje te dragen. Maar het is vooralsnog een advies. We vragen eerst advies aan het OMT en op basis daarvan zullen wij een besluit nemen.’

OMT-advies 'opnieuw wegen'
De Jonge verwijst naar een advies van het Outbreak Management Team van deze zomer over de mogelijkheid van mondkapjes. ‘Op dit moment zien wij geen aanleiding, maar dat kan anders zijn als de besmettingsgraad oploopt. Die zien we nu oplopen. We dachten, gezien het OMT-advies van de zomer, dat het nu misschien het moment is om opnieuw te kijken naar het advies dat eerder is gegeven en te kijken of het opnieuw moet worden gewogen. Vooruitlopend daarop, geldt in de drie bedoelde regio's vooralsnog een advies’, aldus de minister.

Rijksmuseum
Het Rijksmuseum in Amsterdam en het Philips Museum in Eindhoven verplichten vanaf woensdag wel al een mondkapje voor alle mensen vanaf 13 jaar. ‘Veiligheid staat voorop’, zegt een woordvoerster van het Rijksmuseum. De instelling gaat ervan uit dat de mensen de kapjes zelf meebrengen. De eerste dagen zal er wel naar een oplossing worden gezocht voor de mensen die er geen bij zich hebben.