Megatransformatie begint bij een plantenbak

Schijnbaar alledaagse dingen als een hondenveldje of een plantenbak van oude stoeptegels maken voor de ambtenaren van beweging ‘Reyeroord+’ deel uit van een enorme transformatie richting
een toekomstbestendige wijk én een minder bureaucratische gemeente. Waar een gewone wijk buitengewoon in kan zijn.

Supernormaal
Reyeroord, een ‘supernormale’ wijk aan de rand van de gemeente Rotterdam, ligt op dik een half uur fietsen van het stadhuis aan de Coolsingel. Wie de tocht onderneemt, passeert de Erasmusbrug, de Essalammoskee en de Kuip en vindt vervolgens een rustige buurt die eigenlijk bijna overal in Nederland had kunnen liggen.

Dat is een van de redenen waarom deze wijk werd gekozen als proefkonijn voor een nieuwe werkwijze van de gemeente die de wijk én de gemeentelijke organisatie moet opschudden. In 2018 startte een groepje ambtenaren de beweging ‘Reyeroord+’. De directe aanleiding was de aankomende rioolvervanging en opgaves rondom de energietransitie. Beide betekenen een ingrijpende fysieke transformatie van de wijk.

Vliegwiel
De ambtenaren achter Reyeroord+ zien die opgave als een vliegwiel voor een grotere transformatie. Reyeroord moet een toekomstbestendige en actieve ‘voorbeeldwijk’ worden waarin niet de gemeente, maar bewoners de regie voeren over de buurt. In dat proces moet ook de gemeente zelf een transformatie ondergaan: van een bureaucratische machine die plant en beheert naar een flexibele organisatie die luistert en faciliteert.

‘Wijken als Reyeroord hebben we echt gigantisch veel’, zegt Luuk van der Burgt, programmamanager Reyeroord+ bij de gemeente Rotterdam. ‘Dit is een van de wijken die in de jaren zestig-zeventig zijn gebouwd, ruim opgezet met veel groen’, vertelt hij bij de ingang van de buurtsuper. ‘In dit soort wijken hebben we grote opgaves vanuit beheer. Want die wijken zijn bijna allemaal zestig jaar oud, of worden dat binnenkort, en dan moeten wij aan de slag’, vertelt Van der Burgt. Reyeroord is dus niet de enige wijk die aan rioolvervanging toe is.

Plantenbak
Van der Burgt wijst op de stoeptegels bij de ingang van de supermarkt. Sommige tegels liggen ondersteboven, andere zijn in kleine stukken gehakt en in een nieuw patroon teruggelegd. Het zijn kleine tests die een impressie geven van hoe de straat er na de rioolvervanging uit zou kunnen zien. Op de hoek van de stoep is een plantenbak gebouwd van oude tegels. ‘Als de gemeente iets vanuit beheer doet, gaat normaal gesproken al het materiaal eruit en gaat er nieuw materiaal in. Dat vinden we zonde, want het materiaal in technisch gezien nog goed. We streven naar 100 procent circulair werken: alles moet terugkomen.’

Sommige collega’s waren sceptisch over het plan, zegt Van der Burgt. ‘De aanname was: bewoners gaan klagen, want in Hillegersberg of in Kralingen krijgen ze wel nieuw materiaal. We hebben op verschillende manieren hun mening gevraagd, via een app bijvoorbeeld, en we hebben hier met een kraampje gestaan. En de conclusie is eigenlijk: bewoners geven er niet zoveel om of het oud of nieuw materiaal is, maar veel meer of het recht ligt.’

Tekst loopt door onder afbeelding. Klik op de afbeelding om te vergroten.

Luuk van der Burgt (rechts) bij 'The Walker', een interactieve vloer met zonnepanelen. Links: Michel Smit van Energy Floors. Midden: Silvia König van het Veenoord College. Foto door Ruud Knoppenol.

Denken en doen
Reyeroord+ lijkt zich te kenmerken door een brede blik en utopische idealen in combinatie met een handen-uit-de-mouwen-mentaliteit en aandacht voor de kleinste details. De abstracte dromen van een circulaire, toekomstbestendige en actieve wijk en een organisatieverandering van de hele gemeente, moeten worden gerealiseerd door concrete experimentjes op microniveau.

Vooralsnog is de grote transformatie van Reyeroord+ de wijk met name te zien in kleine, praktische aanpassingen van de leefomgeving. Zo werden rododendrons vervangen door meer insect-vriendelijke flora en werd er een hondenveldje aangelegd. Ook werden er minuscule led-lampjes geplaatst die energie uit de grond halen en een elektrische laadpaal met een accu die wordt gevoed door zonne-energie. ‘Het bijzondere van Reyeroord+ is dat het denken en het doen niet gescheiden zijn. Je leert door te doen’, aldus Luuk van der Burgt.

Wat gebeurt hier nou?
Niet bij alle projectjes is het duidelijk in hoeverre die bijdragen aan de grote idealen van Reyeroord+. Überhaupt is het moeilijk om te omschrijven wat Reyeroord+ precies is of doet. Dat merkten ook onderzoekers van de Erasmus Universiteit Rotterdam op, die gevraagd werden om te reflecteren op de werkwijze van de gemeente in Reyeroord. ‘Ik heb best een tijd nodig gehad om een gevoel te krijgen voor: wat gebeurt hier nou?’, zegt promovendus Hans Joosse, die Reyeroord+ een jaar lang volgde, samen met hoogleraar bestuurskunde Arwin van Buuren.

In hun verslag vragen de onderzoekers zich af of deze manier van werken ‘meer dan alleen maar leuk’ is. Draagt Reyeroord+ echt bij aan een meer ontvankelijke en flexibele gemeente? Heeft Reyeroord+ daarvoor genoeg focus, of is het vooral ongerichte energie? Ze concluderen in elk geval dat er voor duurzaam resultaat behoefte is aan samenhang tussen alle kleine stapjes die in de wijk worden gezet. ‘Alleen enthousiasme en kansen grijpen is niet genoeg’, schrijven de onderzoekers. 

Lees de volledige reportage over Reyeroord+ in Binnenlands Bestuur nummer 24.