‘Meer decentralisaties nodig’

De decentralisaties in het sociaal domein vragen om een vervolg. Ook op terreinen als onderwijs, ruimte en economie werkt de gemeente efficiënter. In combinatie met verdere opschaling zorgt dat voor meer welvaart.

Dat stellen onderzoekers van SEO en Atlas voor Gemeenten in een essay in Binnenlands Bestuur. Als gemeenten echt willen profiteren van de decentralisaties is volgens hen meer beleidsvrijheid nodig. De welvaart neemt volgens hen toe als de overheid tegemoetkomt aan uiteenlopende voorkeuren van burgers in verschillende gemeenten. Overheidstaken worden dan in beginsel overgelaten aan gemeenten. ‘Het motto in de bestuurlijke verhoudingen zou dus moeten zijn: ‘decentraal, tenzij …’, aldus de onderzoekers Carl Koopmans en Caren Tempelman van SEO en Gerard Marlet en Rutger Zwart  van Atlas voor Gemeenten.

Onderwijs naar gemeenten
In het primair en voortgezet onderwijs kunnen meer taken onder de verantwoordelijkheid van gemeenten vallen. Gemeenten hebben op dit moment al een rol bij probleemsituaties in het onderwijs. ‘Het ligt voor de hand dat gemeenten ook op het onderwijs zelf meer invloed kunnen uitoefenen. Het rijk legt dan alleen nog minimumeisen op aan de kwaliteit van het onderwijs en de af te nemen toetsen’, bepleiten de onderzoekers.

Ook in het zorgdomein zijn verdere decentralisaties mogelijk. De huidige knip tussen thuiszorg (gemeenten) en zorg in ziekenhuizen, verpleeghuizen etc. (het rijk) is volgens hen ‘onlogisch’ en op termijn ‘onwerkbaar’. Als gemeenten goede thuiszorg leveren, daalt het beroep op zorg in verpleeghuizen. ‘Deze besparing komt echter niet de gemeente, maar het rijk ten goede. Gemeenten hebben in zo’n geval dus wel de lasten, maar niet de lusten’,  stellen ze.

Huisarts en tandarts
Het is in hun ogen denkbaar dat in de verdere toekomst ook de verantwoordelijkheid voor huisartsen, tandartsen, apotheken en fysiotherapeuten wordt gedecentraliseerd. ‘Sociale factoren, zoals achterstandswijken en vergrijzing, en lokale omstandigheden vereisen immers een eigen aanpak. Bovendien zijn synergievoordelen te behalen omdat gemeenten op dit moment al verantwoordelijk zijn voor de jeugdzorg.’

In het verlengde daarvan is het ook mogelijk de zorgtoeslag te decentraliseren. Keuzes op gemeenteniveau over het verzekerde pakket leiden immers tot duurdere of goedkopere voorzieningen op gemeenteniveau. De zorgtoeslag kan daarop aanhaken.

Huurtoeslag decentraliseren
De verantwoordelijkheid voor woningbouw kan prima bij gemeenten liggen. Alleen voor zaken van nationaal en internationaal belang (zoals biodiversiteit) dienen door hogere overheden (nationaal of internationaal) beschermende kaders gesteld te worden. Verdere decentralisatie van het woningbouwbeleid stelt inwoners beter in staat om te wonen waar ze willen. Ook de economie zal hiervan profiteren omdat agglomeratievoordelen naar verwachting zullen toenemen. Ook op het terrein van de huurtoeslag is verdere decentralisatie mogelijk. Dit is nu landelijk beleid, terwijl de effecten per regio heel verschillend uitpakken.

Schaalvergroting nodig
Als de trend naar verdere decentralisatie zich doorzet, ligt verdere schaalvergroting voor de hand. De bestuurlijke grenzen van die nieuwe gemeenten moeten dan zo goed mogelijk overeenkomen met de feitelijke reikwijdte en het verzorgingsgebied van werk, zorg, onderwijs, winkels, cultuur en natuur. ‘Op die manier ontstaat een bestuurlijke indeling die efficiënt lokaal bestuur en een optimale allocatie van publieke middelen en voorzieningen mogelijk maakt. Nederland bestaat dan uit vijftig tot zestig ‘regiogemeenten’. Een mooie klus voor een nieuw hervormingskabinet’, besluiten de onderzoekers.

Carl Koopmans, Carien Tempelman, Gerard Marlet en Rutger Zwart

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 23 van deze week (inlog)