‘Meer aandacht voor macht en moraal’

Minder aandacht voor governance, meer aandacht voor macht en moraal. Daar kwam het in de afscheidsrede van Leo Huberts, hoogleraar bestuurskunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam eigenlijk op neer. Intussen bleek uit een enquête onder de 200 aanwezigen dat veruit de meesten Thierry Baudet als minst integere fractievoorzitter zien en Gert-Jan Seegers (CU) als meest integere.

Uil
De overeenkomst tussen Baudet en Huberts zit hem in hun liefde voor de uil. Baudet haalde in zijn overwinningstoespraak de uil van Minerva aan en Huberts’ kamer staat vol met uilenknuffels. De fractievoorzitter van Forum voor Democratie was dan ook nooit ver weg in de afscheidsrede die Huberts afgelopen vrijdag gaf in de Aula van de VU. Allerlei onderwerpen waarmee hij zich in zijn loopbaan heeft beziggehouden passeerden de revue: macht, invloed, corruptie, integriteit en de kwaliteit van ons bestuur.

Baudet 'minst integer'
De onderzoeker Huberts kon het niet laten om een kleine enquête op zijn publiek, waaronder vele bestuurskundigen en integriteitsexperts, los te laten. Ook daar kwam Baudet weer uit de lucht vallen als minst integere fractievoorzitter in de Tweede Kamer, op grote afstand volgden Tunahan Kuzu (DENK), Geert Wilders en Henk Krol (50PLUS). Zijn collega van de ChristenUnie werd door de zaal als meest integere fractievoorzitter verkozen, wederom op grote afstand gevolgd door Lodewijk Asscher (PvdA), Jesse Klaver (GroenLinks) en Marianne Thieme (Partij voor de Dieren).

Machtsverdeling van belang
In termen van macht keek de zaal toch vooral naar de partij in plaats naar de fractievoorzitter als persoon, want Klaas Dijkhoff (VVD) wordt als veruit de machtigste gezien. Bij machtsverdeling gaat het tussen elitisme en pluralisme, doceerde Huberts. ‘Inspireert Baudet om dit opnieuw te gaan onderzoeken?’, vraagt Huberts. ‘Het is van belang hoe die machtsverdeling eruitziet. Het is niet heel duidelijk. In de praktijk zien we veel voorbeelden, maar in het onderzoek een stuk minder.’

Niet overdrijven, niet onderschatten
De aanwezigen scoorden een 3,8 op een schaal van 5 in de mate waarop zij hun stemgedrag laten beïnvloeden door de integriteit van de politicus of partij. Rijkelijk hoog, vond Huberts. ‘In Roermond kreeg Jos van Rey 30 procent van de stemmen, dus hoe belangrijk is het voor partijleden of kiezers? Ik denk een stuk minder dan 3,8.’ Huberts haalt de Integriteitsindex erbij. In 2018 was er gemiddeld één affaire per jaar. Het gaat vaak om lokale lijsten en de VVD. ‘Veel gevallen struikelen in categorie ‘drank, drugs en foute tweets’. Wat fout gaat moeten we niet overdrijven, maar ook niet onderschatten. Niet in het openbaar bestuur en ook niet in de wetenschap.’

Huis voor Klokkenluiders
Meer dan 40 procent van de aanwezigen gaf het huidige kabinet een onvoldoende voor bevordering van de integriteit van ons bestuur. Wat helpt? Volgens Huberts helpt aandacht, duidelijkheid en het goede voorbeeld geven: leiderschap dus. ‘Er is geen code voor het kabinet of parlement. Er zou een afgewogen strategie in moeten zijn.’ Hij wijst op allerlei hoopgevende initiatieven op het gebied van integriteitsbevordering, wat is uitgemond in het Huis voor Klokkenluiders. 'Ik geef het kabinet een dikke onvoldoende voor het niet op orde hebben van het landelijke systeem. De uitwerking van het Huis voor Klokkenluiders heeft alles naar de knoppen gebracht wat was opgebouwd.’

Voor zijn collega’s had Huberts een afsluitende boodschap: ‘De uil moet wakker worden en meer weerwerk leveren, met name in macht en moraal.’