Mark Bovens: op de crisis volgt een politieke crisis

Wanneer een crisis net is uitgebroken, speelt politieke verantwoording geen, of liever gezegd geen acute rol. Sterker, over het algemeen stijgt het politieke vertrouwen. 

In korte minicolleges van ongeveer 8 minuten bespreken hoogleraren bestuurskunde uit Nederland en Vlaanderen wat de corona-crisis betekent voor de bestuurswetenschap en omgekeerd wat de bestuurswetenschap betekent voor het begrip van de crisis en voor handelingsgevolgen.

Vertrouwen zal dalen

Dat is het ‘rally round the flag-effect’, stelt Mark Bovens, hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit van Utrecht, tevens lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Dan komen burgers samen rond bestuurders, die bescherming bieden. Bovens: ‘Dat zagen we na 9-11, de bankencrisis, de MH17 ramp, en dat zie we nu ook. Sterker, het vertrouwen in het kabinet was de afgelopen maanden spectaculair hoog, het hoogst in 12 jaar. Dat houdt niet aan; na verloop van tijd zien we dalend vertrouwen, vooral ook omdat politiek vertrouwen gelinkt is aan consumentenvertrouwen, en dat zal – als de economische crisis zich ten volle uit – gaan dalen.’

Heftige verantwoording

Na een crisis ontstaat volgens Bovens vaak een politieke crisis. ‘Dat zagen we eerder na de Bijlmerramp, Srebrenica, de Schipholbrand, met aftredende bewindspersonen en zelfs een aftreden kabinet, en dat zullen we na deze Covid-19-crisis ook zien. Er zal een heftige politieke verantwoording gaan plaatsvinden, over het al dan niet voorbereid zijn op deze crisis, op keuzes die gemaakt zijn, op de situatie in verpleeghuizen, op het tekort aan beschermingsmiddelen, op fraude rond overheidsregelingen.’

Schuld en boete
Ook maakt Bovens duidelijk dat de aankomende politieke verantwoording op twee manieren kan plaatsvinden. De meest gebruikelijke manier is politieke verantwoording via afrekenen: de verantwoording draait om schuld en boete, om blame. Een alternatieve manier is verantwoording via leren, met nadruk op lessen, leren van fouten, en een just culture. Bovens verwacht de eerste aanpak, maar er zijn mogelijkheden voor de tweede aanpak. De hoogleraar geeft in dit minicollege tips voor politieke bestuurders die onderdeel worden van verantwoording: houd logboeken bij, registreer de tijdslijnen, documenteer wie wanneer welke beslissing neemt, en wat de overwegingen zijn, en bewaar de ‘bonnetjes’. Tot slot geeft hij een specifieke tip voor aankomende bewindspersonen in het eerstvolgende kabinet: pas op voor de posten VWS en SZW!