Leegloop bij bzk na reorganisatie

De reorganisatie bij Binnenlandse Zaken (BZK) heeft gevolgen voor de inhoud van het beleid. De Agenda Lokale Democratie verdwijnt feitelijk in de prullenbak.

De structuuraanpassing onder aanvoering van secretaris-generaal Richard van Zwol moet leiden tot een ‘scherper inhoudelijk profiel’ van BZK. Dat betekent kiezen: niet meer alles doen. Een reconstructie door Binnenlands Bestuur leert wat de gevolgen zijn: volgens medezeggenschapsorganen en verontruste ambtenaren is de reorganisatie zo fundamenteel, dat het ook de inhoud van het beleid raakt. Dat zou politiek moeten worden afgestemd.

Als gevolg van de reorganisatie word het aantal fte’s bij het programma Bevolkingsdaling gehalveerd. De Directie Democratie en Burgerschap (D&B) is tot dan toe bezig met een zoektocht naar nieuwe verhoudingen tussen overheid en samenleving en mag zich de meest naar de buitenwereld gerichte directie van BZK noemen. Er vindt een personele slachting plaats, die de directe band met actuele vraagstukken in de samenleving feitelijk doorsnijdt. De ambtenaren die achterblijven, mogen de deur niet meer uit. ‘De vorming van de nieuwe directie [vraagt] selectiever opereren naar buiten toe, met meer focus en zicht op resultaat in de politiek bestuurlijke context. (…) Voorop staat dat D&B in de eerste plaats een taak te vervullen heeft in de politiek-bestuurlijke context van Den Haag.’

Participatie
Daarmee verdwijnt onder meer de Agenda Lokale Democratie die minister Plasterk in januari 2015 naar de Kamer stuurde feitelijk in de prullenbak. ‘Terwijl in de samenleving netwerken ontstaan tussen overheden, burgers en bedrijven, omdat ze inzien dat er anders niks tot stand komt, gaan wij terug naar een klassiek, verticaal, op bestuur en wetten georiënteerd departement’, zegt een ambtenaar die niet is weggekomen. ‘We bewegen precies de verkeerde kant op.’

Een ander voorbeeld is het kabinetsbeleid rondom participatie. In Het Nieuwe BZK lijkt democratieontwikkeling ‘vooral in het teken te staan van revitalisering van de huidige democratische structuren’, schrijft een interne commissie. ‘De vraag is hoe dat aansluit bij het kabinetsbeleid dat duidelijk kiest voor een samenleving waarbij de burger in de lead is (participatiemaatschappij) en bij ontwikkelingen in de maatschappij waarbij juist wordt gezocht naar het verbreden mogelijkheden om burgers bij het bestuur te betrekken buiten de traditionele kanalen.’

Politiek karakter
Er volgt nóg een reactie op de capaciteitsplannen van de commissie. ‘In de capaciteitsplannen klinkt een aantal keuzes door die een politiek karakter hebben (bijv. minder richten op burgers, maar op intermediaire organisaties). Maak deze keuzes expliciet en geef daarbij aan of er politieke instemming is’, schrijft de commissie. ‘De keus om afdelingen die deze focus op de (netwerk)samenleving hebben en dus buiten de traditionele stakeholders van BZK werken, af te bouwen/om te vormen, brengt risico’s met zich mee. Mist BZK straks de aansluiting bij ontwikkelingen in de samenleving die innoverend zijn en die van belang zijn voor de ambitie om bij te dragen aan de vitaliteit van de democratie?’

Alles bij elkaar noemt de commissie het capaciteitsplan ‘tegenstrijdig’, omdat ‘er zaken met de mond worden beleden die vervolgens in gemaakte keuzes in de vorm van beschikbaar gestelde fte’s worden tegengesproken. Samenvattend: Er is hier naar oordeel van de kwartiercommissie sprake van een politieke keuze die dus ook politiek moet worden afgestemd omdat hij niet op alle punten in lijn is met het kabinetsbeleid dat tot op heden is gevoerd/uitgedragen.’

Stevige sturing
Sg-Van Zwol zegt in een reactie op de reconstructie van Binnenlands Bestuur zijn verantwoordelijkheid te hebben genomen om ‘stevige sturing te geven aan de ontwikkeling van het ministerie naar een flexibele organisatie die maximaal kan inspelen op de maatschappelijke vragen van deze tijd.’ In gesprekken met de medezeggenschapsorganen en medewerkers zijn deze doelen volgens hm verder uitgewerkt. ‘Ik begrijp heel goed dat er bij sommigen teleurstelling is over gemaakte keuzes en ook dat er gevoelens van onzekerheid bij medewerkers leven als gevolg van de reorganisatie. Niettemin heb ik de overtuiging dat met de nieuwe organisatie BZK sterker en wendbaarder is om wat de samenleving van ons vraagt goed te kunnen aanpakken en medebepalend te kunnen zijn voor toekomstige ontwikkelingen.’

Tientallen vacatures
Tientallen ambtenaren, vooral van het zwaardere kaliber, hebben het departement inmiddels verlaten. Zo veel dat de taakstelling die nog in het huidige regeerakkoord staat – ook een motief voor de reorganisatie – in een paar maanden tijd is gehaald. Naar verluidt hebben inmiddels zo veel medewerkers het departement verlaten, dat er vele tientallen vacatures zijn.

Verantwoording
Binnenlands Bestuur sprak tussen mei 2015 en maart 2016 met ca. twintig BZK-ambtenaren, op alle niveaus. Daarnaast is gebruikgemaakt van een groot aantal documenten, in bezit van Binnenlands Bestuur.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week.