Informatiecommissaris werkt ook kostenbesparend

Tweede Kamerlid Mariko Peters (GroenLinks) wil de openbaarheid van bestuur verruimen en een onafhankelijke Informatiecommissaris aanstellen als waakhond. Dat zou overheden ook kosten moeten besparen.

Recht op overheidsinformatie

‘Information is the currency of democracy’, citeert Peters Founding Father Benjamin Franklin. Haar initiatiefwetsvoorstel 'vrijheid op informatiewet’ moet de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob) grotendeels vervangen. ‘We schaffen de oude wet af en maken een nieuwe met het recht op toegang op publieke informatie en het recht op hergebruik van informatie.’ 

Expertmeeting

Het voorstel moet informatieverschaffing en informatiemanagement van de overheid naar een hoger plan brengen. Nu leiden bezwaren tegen afwijzingen van Wob-verzoeken tot lange procedures en een gang naar de rechter. Na een expertmeeting, waar de Britse en Ierse Informatiecommissarissen hun ervaringen deelden met een gezelschap van Kamerleden, wetenschappers, journalisten en belangenorganisaties, voelde Peters zich gesterkt in haar opvatting dat een informatiecommissaris ook in Nederland mogelijk is.

Stok achter deur

Waar Nederland ooit begon met een wet voor openbaarheid van bestuur, zijn andere landen verder gegaan. In het Verenigd Koninkrijk en Ierland is de Informatiecommissaris sinds begin deze eeuw een flinke stok achter de deur voor publieke diensten. In de meeste gevallen waarbij de Informatiecommissaris wordt ingeschakeld is een informele regeling al afdoende voor burgers, journalisten en bedrijven om informatie te ontvangen. In een paar procent van de zaken geeft de Informatiecommissaris zelf een oordeel. Dat oordeel kan niet worden genegeerd. Wel kan een zaak voor de rechter komen. Peters spreekt van een interessante les: ‘Het hebben van tanden maakt dus uit. Bij ons gaan bijna alle zaken meteen door naar de rechter. De aanwezigheid van een sterk onafhankelijk orgaan met beslisbevoegdheden heeft een enorm effect op het vermogen van mensen om tot oplossingen te komen.’

Van gunst naar recht

Peters wil dat toegang tot overheidsinformatie een recht wordt in plaats van een gunst. Er moet een Informatiecommissaris komen naar Brits voorbeeld. Alle met publiek geld gefinancierde publieke diensten moeten transparant worden. Informatie moet sneller, gratis en systematisch beschikbaar komen en vindbaar zijn met een register. Uitzonderingen worden verscherpt. Peters over het laatste: ‘Nu zijn er absolute uitzonderingsgronden, waarbij je automatisch in de uitzonderingscategorie valt om bepaalde informatie niet openbaar te maken. Straks moet per geval worden gemotiveerd waarom het buiten de openbaarheid moet blijven.’

Declaratieschandaal

De instelling van een Informatiecommissaris moet naast meer transparantie ook zorgen voor kostenbesparing. Beide commissarissen kwamen met voorbeelden die duidelijk maakten dat een hoop onnodige kosten bespaard kunnen worden door informatie die via de commissaris naar boven komt.  Het bekend worden van het Britse declaratieschandaal levert nu een miljoenenbesparing op. In Ierland bleek een overheidsinstantie voor handel veel te veel uit te geven.

Ombudsman

Zelf kost de organisatie rond de commissaris, met in beide landen ongeveer 80 medewerkers, in het Verenigd Koninkrijk ongeveer 4,5 miljoen euro per jaar en in Ierland 1,7 miljoen. In Ierland is de functie gecombineerd met de Ombudsmanfunctie. Peters wil in Nederland een onafhankelijk orgaan met beslisgevende bevoegdheden. ‘Dat laat onverlet dat je het ergens kunt onderbrengen, bijvoorbeeld eerst op proef bij de Ombudsman.’

Kosten besparen

Van Peters mogen informatie en democratie best wat kosten. ‘Maar dit kan ook kosten besparen en opleveren. Als je bezwaar tegen de afwijzing van een Wob-verzoek weghaalt bij overheidsorganen, hebben ze daar geen kosten meer aan.  Als overheden betere beslissingen nemen, hoeft minder lang te worden doorgeprocedeerd en bespaart dat ook kosten. Als je goed doorstapt op open data, dus veel meer overheidsinformatie actief voor hergebruik geschikt openbaart, heeft de regering zelf berekent dat dit tot in de miljarden extra economische inkomsten kan opleveren. Er zijn ook niet-materiële winsten: beter bestuur, meer vertrouwen van burgers in bestuur en betere kwaliteit van dienstverlening.’ Half mei komt het initiatiefwetsvoorstel op internet te staan voor consultatie door burgers. Peters wil het voorstel voor de zomer indienen. ‘Een meerderheid is echt wel denkbaar.’