In 2019 is 13 miljoen euro afgepakt

Vorig jaar brachten gemeenten 370 keer een ondermijningsgeval in bij een RIEC, blijkt uit het Jaarverslag RIEC-LIEC 2019. De negen Regionale Informatie- en Expertise Centra (RIEC’s) en het Landelijk Informatie- en Expertise Centrum (LIEC) ondersteunen gemeenten, provincies en andere overheidspartijen bij de aanpak van georganiseerde en ondermijnende criminaliteit. In 2019 werd 13 miljoen euro geïnd of verrekend.

Lastig cijfers te vergelijken
Echte cijfers over de aanpak van ondermijning waren er lange tijd niet, maar vanaf 2018 rapporteren RIEC’s ‘cijfermatige resultaten aan de hand van de stappen in het werkproces van de integrale casusbehandeling’. Net als vorig jaar is er een disclaimer: een 1-op-1 vergelijking tussen de aantallen en cijfers tussen de RIEC’s onderling en met andere jaren is lastig te maken. ‘Alleen al omdat de inzet van RIEC’s zich niet beperkt tot de RIEC-casussen, kunnen beschikbare cijfers maar een deel van de resultaten van de RIEC’s laten zien.’ Dat is jammer, want juist van de aanpak van ondermijning wil je in een jaarverslag toch resultaten ondersteund door cijfers zien. Maar de aantallen en cijfers van de aanpak van ondermijning vanuit de RIEC’s in 2019 en de totalen per rubriek ‘beogen de lezer niet meer te geven dan een indicatie van de resultaten’. Overigens is een verschil tussen 2018 en 2019 al dat de RIEC’s Oost-Brabant en Zeeland-Zuidwest-Brabant nu Taskforce RIEC Brabant-Zeeland zijn.

81 ondermijningsbeelden
Toch maar even kijken dan. In 2019 hebben de RIEC’s 81 lokale en regionale ondermijningsbeelden opgesteld. ‘Ieder ondermijningsbeeld geeft inzicht in de specifieke lokale situatie en leidt tot meer lokaal bewustzijn, draagt bij aan meer signalen en integrale interventies en geeft meer inzicht in de achterliggende gelegenheidsstructuren’, schrijft minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid in de begeleidende Kamerbrief. Kijkend naar 2018 blijkt het aantal ondermijningsbeelden gedaald. Toen waren het er nog 127. In 2019 daalde ook het totaal aantal behandelde RIEC-casussen naar 1473. In 2018 was dat nog 1749. Gemeenten leverden in 2019 wel meer casussen aan dan in 2018 (370 om 338). Ze leverden daarmee op de politie na wel de meeste casussen van alle betrokken partijen. De meeste casussen (65) brachten de gemeenten in 2019 (net als in 2018) in bij RIEC Oost-Nederland, gevolgd door RIEC Limburg (61) en RIEC Amsterdam-Amstelland (50). Op Outlaw Motorcycle Gangs (OMG’s) scoort Rotterdam (79) het hoogst van de 177 keer dat het thema speelde.

Brabant-Zeeland vaak bovenaan lijstjes
Een andere interessante categorie is het aantal malen dat een thema speelde in een RIEC-casus. Het thema ‘witwassen’ springt er bovenuit: 543 keer. In Brabant-Zeeland speelde dit het meest: 135 keer. Opvallend is dat het thema in Rotterdam in 2019 maar 58 keer speelde, terwijl dat in 2018 nog 183 keer was. Ook ‘regionale thema’s’ scoort hoog: 449 keer. Opnieuw is Brabant-Zeeland uitschieter: 155. Amsterdam-Amstelland volgt met 97 keer. Het derde thema dat redelijk hoog scoort (224) is ‘georganiseerde hennepteelt’. Brabant-Zeeland staat bovenaan (76) en Limburg op plek 2 met 46 keer dat het thema speelde. Het aantal interventie-adviezen naar aanleiding van RIEC-casussen was 1896 in 2019 tegen 1647 in 2018. Let wel: in Brabant-Zeeland worden aantallen interventieadviezen niet meer bijgehouden, ‘omdat de scheiding tussen informatiefase en uitvoeringsfase niet meer zwart-wit is’. Het aantal bestuurlijke adviezen daalde van 549 (2018) naar 489 (2019) en het aantal Bibob-adviezen steeg van 591 naar 639. Daarbij moet weer worden opgemerkt dat Limburg in beide jaren Bibob-adviezen registreert als bestuurlijke adviezen.

50 miljoen euro opgelegd
En als klap op de vuurpijl zijn er nog de afgepakte gelden. Vorig jaar is voor ruim 50 miljoen euro integraal opgelegd, waarbij drie RIEC’s niet eens leverden: Limburg, Den Haag en Taskforce-RIEC Brabant-Zeeland. Met dit voorbehoud was Noord-Nederland de grootste oplegger was met ruim 34 miljoen. Er werd bijna 13 miljoen euro geïnd of verrekend, het meeste door Oost-Nederland: 8,6 miljoen. Ook is nog beslag gelegd op 51 miljoen euro, het meest in Brabant-Zeeland: 31 miljoen euro. In 2018 was 24 miljoen euro opgelegd (en toen leverden vijf RIEC’s niet) en werd er 9 miljoen geïnd.

Investeren in gelegenheidsstructuren
Het tekstuele jaarverslag moet een completer beeld geven. In het najaar van 2019 verscheen het rapport ‘Een landelijk beeld van ondermijnende criminaliteit’ van het LIEC. Hierin zijn de kennis en expertise van RIEC’s en publieke en private organisaties voor het eerst gebundeld. Op basis daarvan is het landelijk beeld gemaakt. Dat beeld toonde de ernst van de problematiek: ondermijnende criminaliteit speelt in het hele land, verwevenheid van boven- en onderwereld ontwricht de samenleving en heeft effect op alle lagen van de maatschappij. Daarbij bieden de kansen en goede infrastructuur van Nederland gelegenheidsstructuren voor criminele activiteiten. Noodzakelijk zijn investeringen in vier gelegenheidsstructuren. De sociale aanpak: versterking van sociaaleconomisch zwakkere wijken. De financieel-economische aanpak: het tegengaan van witwassen. De infrastructurele aanpak: het weerbaarder maken van de fysieke en digitale infrastructuur tegen misbruik. En de institutionele aanpak: meer mogelijkheden voor het uitwisselen van gegevens.

Versterking informatiepositie

Het afgelopen jaar stond ook in het teken van versterking van de informatiepositie, onder meer door intensiveringstrajecten structureel naar een hoger niveau te brengen. Ook was er aandacht voor de ontwikkeling richting ‘integrale intelligence’ en een verschuiving van signaalaanpak naar fenomeenanalyse. Zo krijgen RIEC’s en partners een betere informatiepositie en moeten zij sneller tot de kern van de problematiek komen. De volgende stap is de doorontwikkeling van statische ondermijningsbeelden naar een dynamische informatiepositie. RIEC-bureaus en het LIEC hebben in 2019 gesproken over een gezamenlijk toekomstperspectief voor integrale intelligence. In 2020 gaan zij dit perspectief nader uitwerken. De dynamische ondermijningsbeelden zijn vooral fenomeen- en systeemgericht op de criminele drugsindustrie en processen en spelers daarbinnen. Die kennis moet de versterkingsprogramma’s Maatschappelijke Weerbaarheid en Bestuurlijke Weerbaarheid voeden.

Wet Bibob heeft afschrikkende werking
De in 2018 ontwikkelde methodieken om bestuurlijke en ambtelijke weerbaarheid inzichtelijk te maken en te verbeteren, zoals de ‘Piramide naar fitte gemeenten’, zijn in 2019 door steeds meer RIEC’s in gebruik genomen, staat in het jaarverslag. De inzet van de RIEC’s is het vergroten van de bestuurlijke weerbaarheid om gemeenten bij te staan bij preventieve en repressieve activiteiten. De landelijke uitrol gaat dit jaar verder. Aanvullend organiseerde het LIEC bijeenkomsten voor burgemeesters, gericht op de integrale aanpak tegen drugscriminaliteit en de nieuwste ontwikkelingen in de aanpak van criminele motorbendes. In 2019 zijn bestuursorganen door de RIEC’s gesteund bij het opstellen en actualiseren van hun eigen Bibob-beleid. Specifiek is gekeken naar harmonisering van het Bibob-beleid binnen de regio. Aanvullend gaven de RIEC’s diverse congressen, trainingen en opleidingen aan ambtenaren en gemeenteraadsleden om hun kennis over de wet te vergroten. Uit de praktijk blijkt dat wanneer een gemeente de Wet Bibob toepast, dit leidt tot minder of ingetrokken aanvragen. ‘Het instrument heeft dus een preventieve en afschrikkende werking.’