Hamburg geeft transparante voorbeeld

Wettelijk ligt vast wat online moet komen

Transparantie op zijn Hamburgs: de stad zet alle gegevens proactief online, waar dit vroeger op aanvraag gebeurde. Honderdduizend datasets die soms meer dan 1,2 miljoen keer per maand bekeken worden, inclusief honderden kaarten. Contracten voor een fietspad, informatie over huisvesting van vluchtelingen – de open toegang wordt in Hamburg gezien als basis voor vertrouwen in overheidshandelen en democratische deelname. Als burgers of parlementariërs wat weten willen, kun je even de moeite doen om erin te kijken, zegt Barbara Duden over transparenz. hamburg.de. ‘Het werkt daardoor als versterking van de democratie.’

Duden (SPD) is vice-voorzitter van Die Bürgerschaft, het Hamburgse parlement, dat als deelstaatparlement én als stadsparlement fungeert. Volgens haar versterkt het de legitimiteit en de effectiviteit van de democratie, omdat het open is en omdat burgers die kunnen en willen, beter mee kunnen beslissen met zo veel informatie online. Er zijn wat beperkingen, zegt ze, als het gaat om bouwaanvragen. Zo vallen bouwaanvragen tot vijf wooneenheden niet onder de transparantiewetgeving.

Het portal helpt volgens haar om desinformatie op sociale media tegen te gaan, juist omdat het overheidshandelen zo beter controleerbaar is. Het neemt de populisten ook wind uit de zeilen, meent ze. ‘De populisten hebben altijd een argument van: dat kunnen jullie de mensen niet uitleggen. Daar kun je moeilijk wat tegen zeggen. Nu kun je zeggen: kijk in het transparantieregister.’ De populistische AfD probeert volgens Duden in gemeenten waar ze geen evenementen in gemeentehuizen mogen organiseren, ‘of ze zich naar binnen kunnen klagen. Met de transparantiewetgeving staan alle verhuurprocedures gewoon online.’

Het Hamburger Staatsarchiv beheert het portal dat in 2014 online kwam. Wettelijk ligt vast wat er online moet komen. Thema’s die veel worden gezocht, zijn de Elbphilharmonie (waarvan de kosten in 2007 op 241 miljoen euro werden geschat en die in 2017 uitkwamen op 789 miljoen euro), verkeersonderwerpen, huisvesting van vluchtelingen en de kandidatuur voor de Olympische Spelen.

Of de Hamburgse overheid zich altijd houdt aan de transparantiewetgeving kan Duden niet zeggen. ‘Ik geloof dat missers bij toeval aan het licht komen’, zegt ze. Volgens Transparency Deutschland kan het nog beter en is het tijd voor een volgende stap. Er moet in Hamburg ook een centraal aanspreekpunt komen, luidt verder een van de negentien punten die de organisatie op haar site heeft staan. Bouwaanvragen zouden van Transparency Deutschland pas dertig dagen na publicatie vatbaar moeten worden voor een besluit.

Hamburg meent echter dat dit de transparantie niet dient en dat het ook niet in het belang is van de effectiviteit van besluitvorming. Wel werkt Hamburg aan een volgende stap: een snelle uitbreiding van organisaties die onder de wetgeving vallen. Dit betreft alle publiekrechtelijke lichamen en stichtingen. Op het portal staan al links naar de transparantiepagina’s van bijvoorbeeld de universiteit.

Hamburgs portaal een uitkomst
Voor Arnhemmer Bram Derix, die verschillende Wob-verzoeken heeft gedaan tegen de gemeente, zou een transparantieportaal een uitkomst zijn, zo stelt hij na het raadplegen van de Hamburgse site. In Nederland gaat iedere overheid anders om met transparantie en Wob-verzoeken. ‘Mijn ervaring in Arnhem is dat je maar moet afwachten wat je krijgt. Als je meer wilt en je naar de commissie Beroep en Bezwaar gaat, krijg je te horen dat je naar de rechtbank moet. De gemeenteambtenaren dienen de wethouder. Een heel verschil met de provincie Gelderland of Noord-Holland, waar je een lijst met stukken krijgt en de vraag of dat alles is wat je hebben wilt.’