Groningen vernieuwt interbestuurlijk toezicht

Het toezicht van de provincie Groningen op gemeenten was te ‘licht’ en een ‘papieren werkelijkheid’. Het wordt nu over een andere boeg gegooid. Uitgangspunt is samenwerking tussen provincie en gemeenten. De eerste ervaringen zijn positief.

Essentie

Provincies hebben de wettelijke taak toezicht te houden op gemeenten. Op de wijze waarop dat zogeheten interbestuurlijk toezicht (IBT) in Groningen werd vormgegeven, was eigenlijk niemand tevreden; provincie noch Groninger gemeenten. ‘Het toezicht was te licht en het leverde geen enkel inzicht op’, vat commissaris van de koning René Paas samen, coördinerend portefeuillehouder IBT. Het moest dus anders. ‘We besloten samen te gaan kijken hoe we tot de beste vorm van toezicht zouden kunnen komen. Dat maakt het meteen een stuk minder hiërarchisch, al is de essentie van toezicht wel dat de een toezicht moet houden op de ander’, aldus Paas.

Maatwerktoezicht

Er wordt nu de slag gemaakt van systeemtoezicht naar maatwerktoezicht. Dat bestaat uit een aantal onderdelen. Er wordt allereerst, per gemeente, een risicoanalyse gemaakt. Daarvoor brengen vakdeskundigen van een gemeente en provincie samen in kaart hoe de vlag erbij hangt op vijf terreinen waarop de provincie wettelijk toezicht moet houden: archief en informatiebeheer, ruimtelijke ordening, gebouwd erfgoed en archeologie, huisvesting vergunninghouders en Wabo (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht). Er wordt onder meer gekeken of er voldoende kennis en voldoende menskracht in huis is, of er achterstanden zijn die moeten worden weggewerkt en of er een duidelijke managementstructuur is.

Zwakke plekken

Al die gesprekken leiden tot een nulmeting van de gemeente specifieke situatie, inclusief de eventuele risico’s en kwetsbare plekken. ‘Op basis daarvan maken we, in harmonie, een toezichtsplan-op-maat. Daarop worden gezamenlijk acties geformuleerd.’ De actie is aan de gemeente en de toezichthouder kijkt of die wordt uitgevoerd. ‘Elk jaar brengen we een toezichtsrapport uit dat naar B en W wordt gestuurd. Daarin stellen we vast op welke onderdelen voortgang is geboekt en op welke onderdelen die voortgang nog niet is bereikt.’ Paas hoopt dat door de nieuwe werkwijze de onderlinge verhoudingen dusdanig verbeterd zijn, dat er begrip is op het moment de provincie moet ingrijpen. ‘Het kan dan ook niet uit de lucht vallen, want er is overeenstemming over de zwakke plekken.’

'Big bang'

Groningen heeft niet gekozen voor een ‘big bang’. Successievelijk gaan alle gemeenten over tot de nieuwe aanpak. Daarbij wordt aangesloten bij het proces van gemeentelijke herindeling. De oorspronkelijke 23 gemeenten moeten uiteindelijk opgaan in acht tot tien (fusie-)gemeenten. In zes nieuwe gemeenten is al met de nieuwe aanpak is begonnen: Midden-Groningen, Oldambt en Westerwolde waren de pioniers, gevolgd door Groningen, Het Hogeland en Westerkwartier.

Begrip

Voor Oldambt zijn recent de nieuwe maatwerkafspraken (toezichtsacties) voor 2019-2020 vastgesteld. Als een van de risicofactoren is benoemd dat de verantwoordelijkheid voor de huisvesting van vergunninghouders (statushouders) op de schouders van één ambtenaar is neergelegd. Ook op het gebied van ruimtelijke ordening is er nog werk aan de winkel. ‘Het beoordelen en wegen van de risico’s wordt in goed overleg tussen provincie en ons gedaan. Er wordt meer dan voorheen gekeken naar wat echt nodig is en wat haalbaar en realistisch is’, vertelt burgemeester Cora-Yfke Sikkema van Oldambt. Zij is dan ook zeer te spreken over de nieuwe wijze van interbestuurlijk toezicht. ‘Ieder heeft zijn eigen rol en verantwoordelijkheid, maar door deze manier van werken heb je meer begrip voor elkaars rol en de keuzes die worden gemaakt.’ De nieuwe manier van toezicht levert ook meerwaarde voor de gemeente zelf op, vindt burgemeester Koos Wiersma van Westerkwartier. ‘Je hebt extra ogen die meekijken en extra mensen die meedenken om onze eigen processen te verbeteren.’

 

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 15 van deze week (inlog).