‘Gestegen verantwoordelijkheid fataal voor wethouders’

‘Wethouders staan onder steeds grotere druk;’ zegt directeur Jeroen van Gool van de Wethoudersvereniging. Hij reageert op het onderzoek van De Collegetafel in opdracht van Binnenlands Bestuur waaruit bleek dat vorig jaar liefst vier wethouders per week (tijdelijk) met hun baan stopten. 

‘Het is een herkenbaar beeld’, zegt Van Gool. ‘In het tweede jaar van een coalitie komt doorgaans het hoogste aantal wethouders ten val. Wat me wel verbaast is dat het tweede collegejaar kennelijk steeds vroeger begint. Een aantal coalities is pas diep in het najaar van 2018 gevormd. En toch zie je ook daar al breuken.’

Hoe verklaart u dat toegenomen aantal coalitiebreuken?
‘Uit jullie onderzoek zou blijken dat de politieke versnippering van de raad daarin geen grote rol speelt. Ik plaats daar vraagtekens bij. Een krappe meerderheid zet het fundament onder een coalitie eerder onder druk. Zeker in combinatie met een brede oppositie die zijn geluid stevig laat klinken. Verder sluit ik me aan bij jullie analyse. De gemeenten hebben er veel taken in het sociale domein bij gekregen, zonder het bijbehorende budget. Om de oplopende zorgkosten te compenseren, moet er elders in de begroting worden gesneden. Dat zet de verhoudingen in een coalitie gemakkelijk onder druk.’

Nog eens 45 wethouders stapten vorig jaar op om persoonlijke of gezondheidsredenen.
‘Ook daaruit kun je aflezen dat de druk toeneemt. Wethouders krijgen steeds meer verantwoordelijkheden en het eind van die trend is nog niet in zicht. De energietransitie komt er nu aan, de Omgevingswet die per 2021 wordt ingevoerd. Het zijn onderwerpen waaromheen het politieke debat verhardt. Ook de druk vanuit de samenleving wordt groter.’

Als we niet oppassen gaan we in 2020 naar nieuwe records?
‘Ja. Door de brede coalities zetten politieke partijen eerder hun wethouder onder druk. Die moet wel met iets thuiskomen waar de partij zich in herkent. Ook de financiële problematiek van gemeenten zie ik dit jaar niet veel minder worden. Dus ja, nieuwe records liggen op de loer, al hoop ik dat het omslagpunt nu wel is bereikt. Maar ik hou mijn hart vast.’

Wat kunnen wethouders er zelf aan doen?
‘Vaker een adempauze nemen. Creëer ruimte in je agenda om op je functioneren te reflecteren. Ga met het college eens een dagje de hei op, of maak gebruik van supervisie. Dat zou kunnen helpen.’

Welke andere maatregelen zijn er mogelijk?
‘Dan kom je toch allereerst uit bij de waardering voor wethouders, zowel maatschappelijk als rechtspositioneel. Wij staan bekend als een van de best bestuurde landen, maar de waardering voor bestuurders vanuit de samenleving steekt daar schril bij af. Daarnaast is in de crisistijd de rechtspositie van wethouders versoberd, wat in de betere jaren daarna niet is hersteld. Ik hoop dat zich daar binnenkort een onafhankelijke commissie over kan buigen. Tot slot zou je er moeten nadenken of je het fenomeen deeltijd-wethouder wel wilt handhaven. Dat is een steeds vaker ingezet middel om een coalitie rond te krijgen. Ook deeltijd-wethouders werken echter vaak zestig, zeventig uur per week. We zijn nog aan het onderzoeken of onder die deeltijd-wethouders relatief meer uitvallers zitten.’

Merkt u inmiddels dat het animo voor het wethouderschap afneemt?
‘Ja. In 2010 waren er relatief veel zzp-ers die voor een baan als wethouder kozen. Vier jaar laten waren het managers uit de zorg. Nu zie je bij mensen veel meer aarzeling om wethouder te worden. Er is grote concurrentie vanuit de markt. Als je elders een vaste betrekking hebt met een goed salaris, waarom zou je je dan in een hoogst onzeker avontuur storten?’