Gemeenten uitdagen valt niet mee

In zo’n honderd gemeenten hebben inwoners het Right to Challenge: het recht om taken van de gemeente over te nemen als ze denken dat ze dat slimmer, beter, goedkoper of anders kunnen doen. Minister Ollongren (BZK) streeft naar een verdubbeling van het aantal gemeenten in 2022. Gemeenten, en initiatiefnemers, hebben het niet altijd makkelijk. Het op papier zetten is een, maar dan ben je er nog niet.

Platgebeld

Na de verkiezingen, toen de onderhandelingen voor nieuwe colleges nog volop aan de gang waren, zijn we platgebeld en platgemaild’, vertelt Thijs Harmsen van het Netwerk Right to Challenge. ‘Veel gemeenten willen wat met het Right to Challenge.’ Het netwerk ondersteunt gemeenten bij het ‘inregelen’ (ook juridisch) van het Right to Challenge (R2C) en het inbedden ervan in de ambtelijke organisatie. ‘Gemeenteraden kunnen het via een motie wel regelen dat het Right to Challenge wordt ingevoerd of het kan worden opgenomen in een collegeprogramma, maar dan ben je er nog niet. Je moet er echt mee aan de slag, je moet er als gemeente werk in steken. Ook moet je er actief mee naar buiten: laat weten aan je inwoners dat die mogelijkheid er is’, benadrukt Harmsen.

Open houding

Katwijk is nog niet zo ver om er echt de boer mee op te gaan, maar dat gaat wel gebeuren, benadrukt wethouder Jacco Knape (SGP). Eerst moet het intern goed zijn geregeld, en daar is de gemeente nu druk mee bezig. ‘Als er zo’n initiatief komt, moeten de mensen niet van het kastje naar de muur worden gestuurd. Er moet iemand zijn die ziet en die zegt dat een idee dat binnenkomt onder een Right to Challenge valt’, aldus Knape. ‘Burgers moeten duidelijk weten waar ze terecht kunnen en in de gemeente moet er een open houding komen om er echt serieus naar te kijken.’

Helder proces

‘De ambtelijke organisatie doet er goed aan open te staan voor initiatieven en er open en transparant mee omgaan’, stelt ook Harmsen. ‘Vaak is de angst van ambtenaren dat inwoners hun werk gaan overnemen.’ Gemeenten moeten daarnaast duidelijk vastleggen dat er de mogelijkheid is om de gemeente uit te dagen, en duidelijk aangeven hoe het proces van aanvraag tot beslissing loopt. ‘Gemeenten moeten het proces transparant en helder inrichten. Dan weten inwoners hoe ze een aanvraag moeten indienen en wat ze van de gemeente kunnen verwachten. Daar blijkt het nogal eens aan te schorten’, weet Harmsen.

Niet over rozen

Onder meer Groningen en Amsterdam zijn uitgedaagd door inwoners. En dat ging niet altijd direct over rozen, zo blijkt uit de ervaringen van twee initiatiefnemers. Richard Severin heeft met het Right to Challenge RecyQ de inwoners van Amsterdam Zuidoost zo ver te krijgen hun afval beter te scheiden. Haaije Koenders heeft in Groningen een ondernemersplatform opgericht voor mensen die vanuit de bijstand een (ondernemers)bestaan. Via een tweede Challenge heeft hij een soort werkpool voor mensen in de bijstand gerealiseerd.   

Lang traject

‘Het is een lang traject bij de gemeente geweest’, blikt Severin terug. ‘We hebben uiteindelijk binnen de gemeente een enthousiaste ambtenaar gevonden die als breekijzer heeft gefunctioneerd. Dat heb je echt nodig.’ Geduld hebben is een van de tips die Severin en Koenders aan mede-uitdagers willen meegeven. Het blijkt ook (iets) makkelijker te zijn om een plan gehonoreerd te krijgen als het idee voorziet in een bepaalde behoefte. Of als het aansluit bij bestaand beleid. ‘Gemeenten moeten er mee leren omgaan dat inwoners net even op een andere manier aankijken tegen dingen, de zaken net even anders inrichten’, voegt Harmsen daaraan toe. Burgers denken niet in geldpotjes en afdelingen, ze willen gewoon iets voor elkaar krijgen, wil Harmsen maar zeggen.

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 18 van deze week (inlog)