Géén nieuw gemeentehuis

De fusie van de Zuid-Hollandse gemeenten Graafstroom, Liesveld en Nieuw-Lekkerland tot de nieuwe gemeente Molenwaard - met de molens van Kinderdijk als wereldwijde blikvanger - is uniek in zijn soort. De drie colleges van burgemeester en wethouders vergaderen al samen en zitten in dezelfde gang in het tijdelijke noodkantoor van de drie gemeenten op een bedrijventerrein in Bleskensgraaf. Ook de drie gemeenteraden vergaderen samen. Het wachten is op de feitelijke fusie per 1 januari 2013.

Molenwaard mag beschouwd worden als een schoolvoorbeeld van een herindeling-van-onderop. ‘Dat wil niet zeggen dat het gemakkelijk is gegaan. We hebben forse, heftige discussies gehad, maar gemeenschappelijkheid voert nu de boventoon’, vertelt Jan van Ginkel, algemeen directeur van de gezamenlijke werkorganisatie en tevens gemeentesecretaris van de drie nog bestaande gemeenten. Als verklaring voor de relatief soepele gang van zaken noemt Van Ginkel het feit dat de drie gemeenten ongeveer even groot zijn (elk 10 duizend inwoners). Ook lijken ze in sociaal-economisch opzicht op elkaar.

Er wordt voor gewaakt over het eigen graf heen te regeren. ‘Alle beleid wordt geharmoniseerd, de administraties worden gelijk getrokken, er wordt één begroting gemaakt en de drie gemeenteraden zijn bezig met een strategische visie voor de nieuwe gemeente. Die moet in het voorjaar klaar zijn.’ Wat Van Ginkel maar wil zeggen: eigenlijk zijn de drie gemeenten klaar voor fusie.

Gemeentehuis

Over één heikel punt waar fusiegemeenten in de eerste jaren van hun bestaan vaak de handen vol aan hebben, hoeven de Molenwaardse gemeenten zich niet druk te maken: het nieuwe gemeentehuis. Er komt geen nieuw gemeentehuis voor de ruim tweehonderd ambtenaren. Evenmin wordt een van de drie oude gemeentehuizen opgepimpt. Molenwaard kiest voor het concept van ‘de gemeente komt naar de burger toe’.

‘Het gemeentehuis in Nieuw-Lekkerland wordt een brede school. Dat van Graafstroom is een historisch pand dat we willen verkopen. Het gemeentehuis van Liesveld stond in de verkoop, maar gaan we nu gebruiken als ambtelijke locatie zonder loketfunctie. We willen dat onze ambtenaren naar de burgers toegaan, en niet dat de burgers naar ons komen. Digitale dienstverlening wordt het belangrijkst. Als dat niet volstaat, gaan we bellen. Als mensen echt een ambtenaar willen of moeten spreken, gaan we de wijken in. We noemen het: de burger en gemeente zitten op 5 centimeter van elkaar, de afstand tot toetsenbord, telefoon of deurbel. Ambtenaren gaan voor geboorte-aangiften en vergunningen naar de inwoners toe. Uitgifte van paspoorten organiseren we bijvoorbeeld op een vast tijdstip in een van de verzorgingshuizen. Mensen hoeven niet meer naar het loket.’

Van Ginkel: ‘Voor trouwen hebben we geen gemeentehuis nodig. We hebben veel historische panden die als trouwlocatie kunnen dienen. We hebben ook geen raadszaal nodig. De gemeenteraadsvergaderingen houden we in een van de dorpshuizen of in een gebouw in een van de dertien kernen. Ambtenaren zorgen dat alle voorzieningen voor de vergadering worden opgebouwd. Dat kost veel minder dan dat we een raadszaal bouwen die vele weken per jaar leeg staat.’

De bedoeling is dat straks na de fusie het tijdelijk gebouwde noodkantoor in Bleskensgraaf wordt gesloten. Het college gaat naar believen op een plek ergens in de nieuwe gemeente vergaderen. Ambtenaren werken flexibel en mobiel met het oude gemeentehuis in Liesveld als terugvaloptie. Molenwaard wordt een gemeente zonder traditionele ambtelijke loketten. ‘Het grootste deel van het werk gaat dus digitaal. Uiteindelijk betekent het dat we alleen een forse eenmalige ICT-investering moeten doen, maar dat is goedkoper dan de bouw van een nieuw gemeentehuis’, aldus Van Ginkel.

 Op naar vierhonderd gemeenten
Minister van Binnenlandse Zaken Piet-Hein Donner (CDA) twijfelt over de fusie van vijf gemeenten in de Krimpenerwaard. Bergambacht en Nederlek, twee van de vijf betrokken gemeenten, willen dat dat fusieplan van tafel gaat. Als Donner dat voorstel volgt, is de kans klein dat het aantal gemeenten tot onder de vierhonderd daalt. Wanneer alle op stapel staande fusieplannen worden uitgevoerd, daalt het aantal gemeenten in de huidige kabinetsperiode van 418 naar 399.

Op 1 januari 2012 daalt het aantal naar 415, mits de Eerste Kamer in september groen licht geeft voor de fusie van Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen en Wieringermeer tot Hollands Kroon. Op het bordje van de Tweede Kamer liggen vier fusievoorstellen: Naardermeer (Bussum, Muiden, Naarden en Weesp), Molenwaard (Graafstroom, Liesveld en Nieuw-Lekkerland), Goeree-Overflakkee (Goedereede, Dirksland, Middelharnis en Overflakkee) en de Noord-Hollandse fusie van Harenkarspel, Schagen en Zijpe. In aantocht is de fusie van Gaasterland-Sleat, Lemsterland en Skarsterlan tot de gemeente Friese Meren.

Onduidelijk is of al deze fusievoorstellen langs de meetlat van het nieuwe beleidskader herindeling worden gelegd. Volgens de nieuwe afspraken, die Donner afgelopen zomer bekendmaakte, moeten gemeenten hun burgers raadplegen - een meerderheidsbesluit van de gemeenteraad volstaat niet meer. Ruimtelijke knelpunten en de ontwikkeling van nationale infrastructuur - een argument om de gemeente Naardermeer te vormen - is als criterium door Donner geschrapt. De minister kijkt wel of voor het uitvoeren van inhoudelijke opgaven een grote, krachtiger fusiegemeente nodig is. Verder is belangrijk of het bestuurlijk en/of financieel dringend gewenst is om te fuseren.