‘Geef burgemeesters tanden om te bijten’

Burgemeesters moeten wethouders en raadsleden kunnen voordragen voor ontslag als deze een integriteitsrisico vormen. Een derde moet toetsen of die voordracht op voldoende gronden berust. ‘De casus Brunssum maakt pijnlijk duidelijk dat ultimo de burgemeester met lege handen staat en dat is een ongewenste situatie.’ Dat stelt de voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeester, Liesbeth Spies.

Instrumentenpakketje

‘Integriteit is een ontzettend groot goed. Ik vind het ook prima dat wij daar als burgemeesters een wettelijke verantwoordelijkheid voor hebben gekregen’, aldus Spies. ‘In 999 van de 1.000 gevallen hebben burgemeesters voldoende bevoegdheden. Wat Brunssum echter laat zien is, dat als je alles uit de kast hebt gehaald maar uiteindelijk niemand met jou de goede kant op wil bewegen, je als burgemeester geen tanden hebt om door te bijten.’ Daar moet verandering in komen, stelt Spies namens het Genootschap. ‘In dit soort situaties zou het heel verstandig zijn om samen met de minister van Binnenlandse Zaken te bekijken wat we in uitzonderlijke gevallen kunnen toevoegen aan het instrumentenpakketje van de burgemeester.’ Een extra instrument moet er voor zorgen dat de burgemeester zijn taak als hoeder van de bestuurlijke integriteit (beter) kan waarmaken.

Ontslag

Een voordracht voor ontslag door de burgemeester is een instrument waar het Genootschap aan denkt. Spies: ‘Ik zeg heel nadrukkelijk ‘voordracht’. Je kunt een derde laten toetsen of die voordracht op voldoende gronden berust. In die richting moeten we het zoeken.’ Voor zo’n voordracht moet een gegronde reden zijn en deugdelijk worden gemotiveerd, benadrukt Spies. Die derde zou de Commissaris van de Koning (CdK) of de minister van Binnenlandse Zaken (BZK) kunnen zijn. Die toets is ook in het belang van betrokkenen. ‘Dit lijkt me een denkbare oplossing. Ik weet niet of anderen nog creatievere varianten kunnen bedenken, maar in situaties als Brunssum zou dit een instrument kunnen zijn dat toegevoegde waarde heeft en dat uiteindelijk ook tanden geeft om in die hele uitzonderlijke situaties daadwerkelijk een beslissing te kunnen forceren.’ Dit zou per wet moeten worden geregeld. Het Genootschap gaat samen met gemeentekoepel VNG de minister uitnodigen voor een gesprek over uitbreiding van instrumenten. ‘Een uitnodigingsbrief is in de maak.’

Hoog integriteitsrisico

De vertrekkende Brunssumse burgemeester Luc Winants vreest vermenging van de bovenwereld met de onderwereld in de gemeenteraad. Hij stelt dat burgemeesters niets in handen hebben om raadsleden met een hoog integriteitsrisico uit de raad te weren. Ook in dergelijke situaties zou een burgemeester een raadslid voor ontslag moeten kunnen voordragen, stelt Spies. De burgemeester moet dan een ‘serieus en te bewijzen situatie hebben dat iemand het raadswerk niet integer kan doen’. Net zoals bij de voordracht voor ontslag van wethouders, moet op deze voordracht ook een derde toetsen of die voordracht op voldoende gronden berust. En ook hier wordt gedacht aan de CdK of de minister van BZK.

Voorkant

Spies benadrukt dat burgemeesters aan de ‘voorkant’ heel veel mogelijkheden hebben. ‘Ga het gesprek met mensen aan. En zonder dat je in de verantwoordelijkheid van politieke partijen treedt, kun je natuurlijk de afdelingen voor politieke partijen de handreiking integriteitsbewaking sturen van het ministerie van Binnenlandse Zaken.’

Vergaande keuze

Hoewel Spies erkent dat er sprake is van urgentie – ook gezien de raadsverkiezingen van maart – vindt ze het belangrijk dat er goed en afgewogen over moet worden nagedacht. ‘Het is een heel vergaande keuze die je maakt. Als de inzet van die voordracht voor ontslag wetgeving vraagt, ben je er ook wel enige tijd mee bezig. Maar het is wel het afmaken van een wettelijk belegde verantwoordelijkheid die nu nog zonder tanden is. Dat moet je dan niet op een achternamiddag even snel en vluchtig willen organiseren.’