Extra risico's voor burgemeesters

Burgemeesters krijgen steeds meer wettelijke bevoegdheden op allerlei terreinen. Dat is niet zonder politieke, bestuurlijke en financiële risico’s.

Van een burgemeester wordt verwacht dat hij of zij woningen sluit, gebieds- en groepsverboden oplegt, ouders verplicht hun kinderen ’s avonds binnen te houden en huisverboden uitvaardigt. Bij nacht en ontij moet de burgemeester beslissen over de opname van psychiatrische patiënten.

Volgens de nieuwe Wet op de jeugdzorg moet de burgemeester straks de knoop doorhakken en beslissen welke organisatie moet zorgen voor de opvang van (verwaarloosde) kinderen. ‘De belangrijkste les die Den Haag moet trekken wanneer lagere overheden meer bevoegdheden krijgen, is zorgen voor meer capaciteit. Als je niet zorgt voor extra geld om deskundige ambtenaren aan te trekken of voor meer politiecapaciteit, ben je alleen maar taken over de schutting aan het gooien’, aldus Jan van der Grinten, docent overheidsaansprakelijkheid aan de Rijksuniversiteit van Leiden en advocaat bij Kennedy van der Laan.

Van der Grinten spreekt donderdag (3 november) samen met zijn collega-advocaat Liesbeth Berkouwer op het seminar ‘De burgemeester bevoegd? Wat kan, mag en moet’ in Amsterdam. ‘Van bevoegdheden hoef je geen gebruik te maken’, vertelt Berkouwer, ‘maar het punt is dat wanneer je veel bevoegdheden hebt waarmee je kunt optreden als de openbare orde wordt verstoord of verstoord dreigt  te worden, je niet zo gemakkelijk kunt zeggen dat je er geen gebruik van maakt. Je zult als burgemeester duidelijk moeten maken waarom je bevoegdheden wel of waarom je ze niet gebruikt.’

Een recent voorbeeld hiervan betrof de kwestie van een weggepest homostel in Utrecht. Burgemeester Aleid Wolfsen kwam zwaar onder vuur te liggen omdat zijn optreden en dat van de politie te laat en op het verkeerde moment plaatsvond (zie ook pagina 15). Het gebruik van bevoegdheden raakt ook principiële vraagstukken als de aantasting van grondrechten.

Berkouwer: ‘Wanneer een burgemeester een gebiedsverbod uitvaardigt waardoor iemand 3 maanden lang niet in de gemeente of een deel van de gemeente mag komen, maak je inbreuk op iemands bewegingsvrijheid. Als een burgemeester een woning sluit, maak je inbreuk op het recht op privacy.’ Van der Grinten: ‘Het gaat om de vraag “hoe maak je gebruik van je bevoegdheden en hoe en in welke mate zet je je bevoegdheden in”.’ Burgemeesters hebben de wettelijke ruimte om dat zelf te beoordelen, ‘maar de marges zijn beperkt. Soms is een burgemeester bijna verplicht om de bevoegdheden te gebruiken’, aldus Van der Grinten.    

Oosterparkrellen
 Er zijn geen rechterlijke uitspraken die voorschrijven wanneer een burgemeester verplicht is bevoegdheden te gebruiken. Wel is er een uitspraak van de Hoge Raad inzake de Oosterparkrellen rond oudjaar in 1997 in Groningen. In de nacht van 30 op 31 december deden zich in de Oosterparkwijk ernstige ongeregeldheden voor. Een woning van een familie werd belaagd en vernield door een groep jongeren. De familie belde herhaaldelijk met de politie, maar de mobiele eenheid verscheen pas na enkele uren. Eerdere pogingen tot ingrijpen van de politie werden afgeblazen, omdat het voor de politie te onveilig zou zijn. De Hoge Raad oordeelde in 2004 dat gemeente en politie aansprakelijk gesteld kunnen worden voor de geleden schade.

De les: burgemeesters dienen zich bij het gebruikmaken van bevoegdheden, maar ook als zij dat niet doen, te bese!en dat de gemeente aansprakelijk gesteld kan worden voor eventuele schade. ‘Er zitten dus serieuze risico’s aan het nalaten van het gebruiken van bevoegdheden’, zegt Van der Grinten. Burgemeesters lopen niet alleen het risico dat ze voor de bestuursrechter  moeten verschijnen, maar kunnen ook politiek onder vuur komen te liggen wegens bestuurlijk zwak of nalatig optreden. Zij hebben met hun toegenomen bevoegdheden ook nog eens te maken met de juridisering van de samenleving.

Van der Grinten: ‘Ik zeg niet dat er sprake is van Amerikaanse toestanden, maar de geneigdheid om als er iets is fout gegaan de overheid aan te spreken, is toegenomen.’ Meer bevoegdheden betekent meer risico’s en dat houdt in dat burgemeesters zich vooral ook juridisch goed moeten informeren wat ze wel en wat niet moeten doen, meent Van der Grinten. ‘Burgemeesters die zorgvuldig willen optreden, hebben permanente juridische ondersteuning nodig. Vooral in kleine gemeenten is dat best moeilijk.’