Eindstreep bestuursakkoord vergt hogere politiek

Analyse

Vlak voor Pasen tekende Annemarie Jorritsma namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een onderhandelaarsakkoord met premier Rutte over de decentralisatie van een groot aantal taken. Ze had dat al eerder willen doen, maar onder druk van de achterban was ze teruggefloten om er een beter resultaat uit te slepen. Het verhaal zou te moeilijk uit te leggen zijn aan de leden, met name vanwege de grote financiële risico’s voor de gemeenten bij het overnemen van zo’n 8 miljard euro aan taken. Het afgeknepen budget voor sociale werkplaatsen baarde met name de grote gemeenten zorgen.

Na bijna 3 weken extra onderhandelen, zette ze haar handtekening dan toch. Nee, harde euro’s waren er niet bijgekomen, alleen de toezegging dat een onafhankelijke commissie na 2 jaar de stand van zaken zal beoordelen. Tot meer was het kabinet niet bereid.

Of dat voldoende is? Voor de grote gemeenten in elk geval niet. Amsterdam, Utrecht gaven binnen een week al aan er nog steeds geen brood in te zien. Eindhoven en Nijmegen volgden snel. Ook zij vinden het onverantwoord in te stemmen met een akkoord dat hun gemeente mogelijk aan de financiële afgrond brengt. Critici roepen dat het een politiek gemotiveerd nee is van door links gedomineerde steden tegen het rechtse kabinet.

Dat mag zo zijn, opvallend is wel dat geen noemenswaardige lokale partijgenoten van VVD- of CDA-huize het voor het bestuursakkoord opnemen. In bijvoorbeeld Amsterdam en Eindhoven zit de VVD toch in het college. Blijkbaar komt dat ze goed uit, dat PvdA-wethouders of burgemeesters namens hun gemeente het kabinet tegen durven te spreken. Hoeven ze het zelf niet te doen.

Heeft een behoorlijk aantal grote gemeenten al een ‘nee’ laten horen voordat het VNG-bestuur het akkoord volgende week 9, 10 en 11 mei gaat uitleggen aan de achterban, de besluitvorming in kleinere gemeenten laat nog even op zich wachten. Op voorhand is duidelijk dat de VNG-top niet echt gerust kan zijn op die uitkomst. De decentralisatievoorstellen waarmee het bestuursakkoord instemt, bezorgen gemeenten een fors extra takenpakket. Ze nopen niet alleen de kleinere, maar ook de middelgrote gemeenten tot verregaande vormen van samenwerking in de regio. Niet zelden zijn dit voorboden van gemeentelijke opschaling.

Die richting willen de leden in geen geval uit, zo bleek tijdens de algemene ledenvergadering van de VNG in Leeuwarden vorig jaar. In meerderheid dwongen de leden het VNG-bestuur toen af te zien van die voorgestelde koers tot grootschalige herindeling. Via de achterdeur dreigen ze de schaalvergroting nu toch binnen te krijgen.

Aldus is voor het VNG-bestuur een dodelijke mix aan het ontstaan van grote gemeenten, die om financiële redenen, en kleinere gemeenten, die vanwege de toenemende organisatiedruk, tégen de afspraken in het bestuursakkoord zijn.

Alleen al daarom lijkt het lastig te worden voor VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma het akkoord geloofwaardig te blijven verdedigen. Het wordt nog moeilijker voor haar als bij delen van de achterban de schijn ontstaat dat ze politieke loyaliteit aan het kabinet zwaarder laat wegen dan inhoudelijke kritiek van de eigen leden.