Eindbod aan superprovincie cruciaal

De vorming van de eerste superprovincie hapert. Opnieuw. Minister Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA) moest al eerder in het proces zijn gewenste startdatum van het eerste landsdeel van maart 2015 opschuiven naar januari 2016. Het is nu de vraag of hij voldoende medestanders voor zijn plannen achter zich weet te scharen. In zowel provincieland als in de Kamers. Het wordt spannend. Zeker met de Statenverkiezingen in zicht.

ANALYSE

Plasterk bezweert dat zijn plannen ‘nog helemaal op schema liggen’. Hij zei dat twee weken geleden, bij aanvang van de ministerraad waar zijn wetsvoorstel op tafel lag. Wat er in de Trêveszaal is gezegd en gebeurd weten we niet, behalve dat er nog geen kabinetsbesluit is genomen. Wel gaat het kabinet met de plannen door, benadrukte premier Rutte na afloop van diezelfde ministerraad. ‘Nederland zit te ingewikkeld in elkaar. De vorming van landsdelen helpt enorm bij de vereenvoudiging ervan.’

De Commissarissen van de Koning (CdK) van Noord-Holland, Utrecht en Flevoland hebben echter de hakken in het zand gezet. Het takenpakket dat het kabinet voor ogen heeft voor het nieuw te vormen landsdeel is volgens hen ‘volstrekt onvoldoende’. De kabinetsplannen blijken op deze manier ‘niet meer te zijn dan het uitgummen van een paar provinciegrenzen’, fulmineerde de Noordhollandse CdK Remkes. De deur staat nog wel op een kiertje. Als het kabinet alsnog met een acceptabel bod komt, kan worden verder gepraat.

Een van de heetste hangijzers is de verantwoordelijkheid over de bereikbaarheid. Het is in de ogen van de provincies een gotspe dat het kabinet een aparte vervoersregio wil inrichten voor de Noordvleugel van de Randstad. De bereikbaarheidsportefeuille hoort thuis bij de superprovincie, met de daarbij bijbehorende BDU-gelden. Als Plasterk zijn VVD-collega Schultz (Infrastructuur en Milieu) zover krijgt op het vervoersregiobesluit terug te komen, wordt de kans aanzienlijk groter dat het wetsvoorstel de eindstreep haalt voor de Statenverkiezingen van maart volgend jaar. De BDU voor het landsdeel is de buit waarmee de drie CdK’s bereid zijn hun politieke achterban alsnog in het gareel te krijgen. Voor de Tweede en Eerste Kamer niet onbelangrijk. Daar wordt uiteindelijk de strijd beslecht, met of zonder acceptabel eindbod voor de drie op te heffen provincies.

De verkiezingen voor de Provinciale Staten en daaruit voortvloeiend die voor een nieuwe Eerste Kamer zijn echter complicerende factoren. Plasterk komt voor de zomer met zijn voorstel en streeft ernaar het voor de Statenverkiezingen van 18 maart 2015 door de Kamers te loodsen. De Tweede Kamer zal het op zijn vroegst in oktober behandelen. Volgens ingewijden is de steun van de regeringsfracties VVD en PvdA niet vanzelfsprekend, gezien de weerstand die er buiten Den Haag onder veel lokale en regionale PvdA- en VVD-bestuurders leeft. De Kamerleden zullen voorafgaand aan de plenaire behandeling hun oor in de provincies te luister leggen. Als ze daar geen of nauwelijks draagvlak tegenkomen, kan Plasterk het behoorlijk moeilijk krijgen.

Als de regeringsfracties wel loyaal de afspraken uit het regeerakkoord steunen, is de Eerste Kamer aan zet. Het CDA is tegen en op de steun van de ChristenUnie − een van de drie constructieve oppositiepartijen − hoeft het kabinet in dit dossier niet te rekenen. Plasterk moet bij GroenLinks op de koffie. Met de steun van VVD, PvdA, D66 en GroenLinks is de eerste superprovincie een feit. Maar ook hier kunnen regeringspartijen roet in het eten gooien. De PvdA deed dat al eerder.

Het is echter de vraag of de Eerste Kamer een gevoelig dossier als dit nog wel wil behandelen, zo in zijn nadagen. De senaat kan wetsvoorstellen − als een kabinet niet demissionair is − weliswaar niet controversieel verklaren, maar de wetsbehandeling wel vertragen. En haar op die manier over de verkiezingen heen tillen. Het lot van de superprovincie ligt dan in handen van een anders samengestelde Eerste Kamer. Die kan, zoals het er nu voor staat, ongunstig uitpakken voor VVD en PvdA. En daarmee dus ook voor Plasterks plannen.

Een variant op dit scenario is ook nog denkbaar; als de drie provincies tegelijkertijd met de Statenverkiezingen een raadgevend referendum uitschrijven. Een hoge opkomst en een meerderheid tegen de superprovincie zal de politieke partijen nerveus maken. Zeker met de Kamerverkiezingen in de herfst van 2016 in het achterhoofd. Maar ook nu al is het dossier electoraal interessant. Bij de verkiezingen voor het Europees Parlement op 22 mei kan de huidige coalitie al op zijn donder krijgen. Dat maakt besturen zonder bijsturen alleen maar lastiger.