Draagvlak benoemde burgemeester verdwijnt

Het draagvlak onder politieke partijen voor het behoud van de benoemde burgemeester verdwijnt, constateert Bernt Schneiders, voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB), op basis van de partijprogramma’s. ‘Maar een visie op lokaal bestuur ontbreekt.’

U noemt het vreemd dat het draagvlak voor de door de Kroon benoemde burgemeester is verdwenen. Waarom?
‘Bij zowel politici als de bevolking is veel waardering voor de manier en de richting waarop de burgemeestersfunctie zich ontwikkelt. De burgemeester is politiek neutraal, staat boven de partijen en dient het algemeen belang. Ga je naar de gekozen burgemeester, dan beweegt de burgemeester zich meer naar de politieke kant. Ik vraag me af of je dan nog wel goed die rol kunt spelen.’

U zegt dat door de benoeming van de Kroon een zekere onafhankelijkheid wordt geborgd. Waarom zou dat bij een gekozen burgemeester niet zo zijn?
‘Een gekozen burgemeester verschilt wezenlijk van een benoemde burgemeester. Een gekozen burgemeester heeft zich immers politiek moeten profileren in een campagne en krijgt vanaf dat moment een partij-etiket opgeplakt. Ik zeg niet dat een gekozen burgemeester niet onafhankelijk kan zijn, maar de waarborg is daardoor wel minder.’

Goed nadenken of je burgemeester tot partijpoliticus wilt omvormen, want dat is de consequentie van een verkiezing. Waarom?
‘Je ziet het bij de stadsdelen in Amsterdam. De lijsttrekker van de grootste partij wordt stadsdeelvoorzitter. De PvdA en GroenLinks hebben een dergelijk systeem van een verkiezing door de raad al voorgesteld. Die kandidaten zullen mensen uit eigen gelederen zijn. Maar die hebben ook behoorlijk campagne gevoerd voor hun partij en dat neem je dan mee als je burgemeester. Ik vind dat er best wat te zeggen is voor een aparte burgemeestersverkiezing, maar weet dan wel wat je mist.’

Nu worden burgemeestersposten toch ook verdeeld tussen de partijen?
‘Dat is niet zo. De burgemeesters van de drie grote steden zijn allemaal van de PvdA. Als de posten verdeeld zouden zijn, dan zou je dat daar ook terugzien. De burgemeester wordt dus uitgekozen door de gemeenteraad.’

Je zou toch kunnen afspreken om alleen een burgemeester te kiezen met ruim draagvlak, bijvoorbeeld tweederde meerderheid?
‘Daar is iets voor te zeggen, ja.'

Partijen aan rechterkant willen een gekozen burgemeester door het volk en dan met veel politieke macht, ze zouden een eigen ploeg mogen samenstellen. Dat gaat toch veel verder?
‘Ja, de VVD wil het presidentiële model. Het is een interessant model, waarbij de burgemeester veel politieke macht krijgt. De slagvaardigheid van het bestuur wordt dan groter, maar de raad en de wethouders moeten dan een behoorlijke stap terug doen. Zoveel macht bij een enkele persoon past niet goed in de Nederlandse verhoudingen waar macht altijd wordt gedeeld.’

U mist visie op het functioneren van de lokale democratie?
‘Partijen moeten zich ervan bewust zijn dat ze met een gekozen burgemeester ook een andere machtsverhouding en een ander bestuursmodel krijgen. Ik denk dat weinig politici zich dat realiseren. Het is allemaal heel democratisch, maar je krijgt een andere machtsbalans en een ander lokaal bestuur. Als ik dan kijk in de verkiezingsprogramma’s zie ik nergens een helder geformuleerde visie op het lokaal bestuur. En daar begint het toch mee. Ze hebben geen heldere onderbouwing van waarom ze het willen veranderen.'

U ziet bepaalde risico’s. Verlies van vertrouwen, intrede van populisme, het burgemeesterschap kopen. Waarom verwacht u dat?
‘Feit is dat burgemeesters minder last hebben van verlies van vertrouwen dan politici. Als je politieke burgemeesters krijgt, zou dat ook tot verlies van vertrouwen kunnen leiden en dat lijkt me erg onwenselijk. Wat betreft het kopen van het burgemeesterschap. In de Verenigde Staten gebeurt dat op grote schaal, ook met ambassadeurs. In Nederland is het ook mogelijk om je in te kopen. De LPF werd gefinancierd vanuit de vastgoedwereld. Als je voor een dergelijk systeem kiest, moet je goede waarborgen inbouwen en transparant zijn over welke belangen meespelen in de verkiezing. Tegen het populisme heb ik niks, maar je weet niet of een populist ook een goed bestuurder is. De PVV is de grootste partij in Almere. In een ander stelsel zou die partij dus de burgemeester kunnen leveren, terwijl we niet weten of deze ook een goed bestuurder zal zijn.'

U heeft geen vertrouwen in de kunde van een burgemeester van de PVV? Bij huidige bestuurders weet je toch ook niet van tevoren of ze goede bestuurders zullen zijn?
‘Ik zeg niet dat ik geen vertrouwen heb in PVV-kandidaten. Feit is dat er nu een selectie van burgemeesters plaatsvindt waarbij alleen kandidaten met een bewezen staat van dienst boven komen drijven.’

U vindt het onverstandig als bestuur een standpunt in te nemen vanwege de verschillende meningen over dit onderwerp. Maar u wilt wel de voordelen van het huidige systeem voor het voetlicht brengen en consequenties van nieuwe aanstellingswijzen schetsen. Dat is dan toch wel een standpunt?
‘Het NGB heeft hierover geen standpunt, omdat er ook in burgemeesterskringen verschillend over wordt gedacht. We willen wel vanuit de praktijk en onze ervaring onder de aandacht brengen hoe het op verschillende manieren kan uitwerken. Het NGB is niet defensief, maar we willen graag meepraten over de inrichting van het openbaar bestuur. De politieke visie van een volgend kabinet is daarbij leidend.’