Digitalisering onderbelicht in overdrachtsdossiers

In overdrachtsdocumenten van colleges van burgemeester en wethouders aan de nieuwe gemeenteraden is opvallend weinig aandacht voor digitalisering. Aandacht voor de Omgevingswet is er wel, maar tamelijk oppervlakkig.

Dat blijkt uit een steekproef die WagenaarHoes hield onder ruim dertig overdrachtsdossiers. Hoewel ze onderling veel verschillen, zien de onderzoekers grofweg drie hoofdbestanddelen terug: de financiële en beleidsinhoudelijke stand van zaken van de gemeente, de relevante politiek-bestuurlijke processen en trends en ontwikkelingen voor de langere termijn. ‘Een goed overdrachtsdossier bevat ze bij voorkeur alle drie. Maar in de meeste gemeenten komen één of twee bestandsdelen terug’, aldus adviseur Harry ter Braak van WagenaarHoes.

Klimaat

Bij de financiële en (beleids-)inhoudelijke stand van zaken van de gemeente komen vaak thema’s voorbij als de invoering van de Omgevingswet, de organisatorische doorontwikkeling in het sociaal domein en regionale samenwerkingen. ‘Opvallend is dat de aandacht voor de Omgevingswet vaak redelijk oppervlakkig blijft, terwijl dit de komende periode een aantal fundamentele keuzes vraagt van raadsleden en veel betekent voor de rol van de raad’, aldus Ter Braak.

Het onderwerp ‘klimaat’ krijgt overal aandacht, maar is wel vaak zeer operationeel van aard. Ter Braak: ‘Men denkt vanuit de huidige situatie, maar er zijn ook voorbeelden van gemeenten die het onderwerp vanuit een strategische en vernieuwende invalshoek aanpakken.’

Digitalisering

Opvallend is dat digitalisering als thema en de gevolgen ervan voor de gemeentelijke organisatie en het bestuur relatief weinig worden genoemd in de overdrachtsdossiers. Toch liggen daar serieuze risico’s waar in enkele grote steden al een zogeheten resiliance-managers voor zijn aangesteld om de kwetsbaarheid te verminderen van bijvoorbeeld hacken te voorkomen.

Vooral in de overdrachtsdossiers bij de wat grotere gemeenten zien de onderzoekers de meeste aandacht terug voor langere termijntrends en ontwikkelingen. Dat gebeurt vaak in de vorm van een omgevingsscan, waarmee een statistische onderbouwing wordt gegeven van de staat van de gemeente, en wat dat betekent voor de opgaven waar de gemeente voor komt te staan.

Big data

Met big data wordt het steeds meer mogelijk om trends in de samenleving te identificeren, waardoor de gemeente gerichter en meer ‘fact-based’ beleid kan voeren. Op die manier krijgt de gemeenteraad volgens Ter Braak meer inzicht in de lange termijnopgaven van de gemeente, in plaats van slechts de lopende zaken. ‘Belangrijke verschuivingen worden zichtbaar en nodigen uit er op te anticiperen en reageren in het beleid en levert soms financiële uitdagingen. Vooral in het sociaal domein zijn de mogelijkheden voor data-analyse groot. Zo is het mogelijk om met bestaande (geanonimiseerde) data verrassende verbanden te leggen, die vaak vrij accuraat trends kunnen voorspellen. Meerdere gemeenten hebben al aangetoond op deze manier gerichter in te kunnen zetten op bijvoorbeeld schuldhulpverlening en jeugdhulp, maar ook op fraudebestrijding.’

Datastromen

Wat de onderzoekers verder wel opvalt is dat er nauwelijks aandacht wordt besteed aan de organisatorische opgave die het inzetten en koppelen van datastromen met zich meebrengt. Het omzetten van de veelheid aan beschikbare data in bruikbare beheers- en stuurinformatie vereist namelijk andere competenties en werkwijzen in een gemeente. Scherpe strategische keuzes – met bijbehorende investeringen – zijn van belang om in de gegevensanalyse stappen te kunnen zetten.