Digitaal handboek over organisatie rijksdienst

Eerst zou er een speciaal Handboek Organisatie Rijksdienst komen, maar toen bedacht men bij het ministerie van BZK dat een website veel toegankelijker en meer vraaggericht zou zijn. Deze website staat nu online. Ambtenaren en volksvertegenwoordigers kunnen er geldende kaders en afspraken over de organisatie van de rijksdienst vinden die eerder in allerlei verspreide documenten stonden.

Toegankelijk overzicht
In zijn eindrapport ‘Lage drempels, hoge dijken’ stelde de staatscommissie Herziening parlementair stelsel eind 2018 vast dat de meeste uitgangspunten en besliskaders over de organisatie van de (rijks)overheid nu verspreid zijn opgetekend in nota’s, brieven en beleidsdocumenten, schrijft staatssecretaris Knops in een aankondigende Kamerbrief. ‘Voor de kenbaarheid en de eenduidigheid van uitgangspunten is dat volgens de commissie niet bevorderlijk.’ Eind 2019 kondigde hij al aan om bestaande afspraken over de inrichting van de rijksdienst vast te leggen in een overzicht dat dus nu online is gekomen. ‘Er komt een handzaam en breed toegankelijk overzicht van kaders en do’s en don’ts voor de inrichting van de rijksoverheid, waarbinnen de rijksorganisaties op afstand hun plaats krijgen. Dit vergroot de toegankelijkheid en de kennis over de kaders.’

Herschikkingen bij kabinetsformatie
Destijds had Knops al het handboek departementale herschikkingen aan het kabinet aangeboden met daarin afspraken die voor het rijk gelden bij het opnieuw ordenen van taken tussen ministeries of bij de naamswijziging van een ministerie. Met deze spelregels is de rijksdienst beter voorbereid op eventuele herschikkingen bij een volgende kabinetsformatie. Maar een nieuwe inrichting van een ministerie kan ook aan de orde zijn zonder die herordening van taken. Een nieuwe minister of topmanager kan een aanleiding zijn om de organisatie aan te passen. Ook krijgt de rijksdienst met enige regelmaat nieuwe taken of worden bestaande taken anders ingevuld.

Wat is de beste organistievorm?
Daarbij staan de beslissers voor een aantal keuzes, schrijft Knops. Zij moeten bepalen welke manier van organiseren het meest in aanmerking komt. Kan de taak aan de markt worden overgelaten en onder welke voorwaarden? Komt een andere bestuurslaag dan het rijk in aanmerking? En als de rijksoverheid de taak gaat vervullen, is de vraag wat de beste organisatievorm is: als onderdeel van een ministerie, verzelfstandigde eenheid, stichting of andere privaatrechtelijke rechtspersoon of misschien als een adviescollege? Er bestaan wettelijke kaders voor hoe met deze vragen om te gaan, zoals kaderwetten en interdepartementale regels. Daarmee is er een basis aan normen beschikbaar.

Gemeenschappelijke basis
Hoe daar dan weer mee om te gaan en hoe te handelen bij niet nader geregelde onderdelen van de organisatie van de rijksdienst, is vaak een kwestie van 'gevestigde praktijk', maar verspreid beschreven in allerlei documenten. Doel van de website is om ministeries bij de voorbereiding van beslissingen over het (opnieuw) vormgeven van taken te helpen door die gemeenschappelijke basis vast te leggen. Het digitale handboek is daarmee handig voor beleidsmedewerkers en beleidsadviseurs O&P, maar ook voor Tweede Kamerleden, ambtenaren en andere belangstellende medewerkers van ‘organisaties op afstand’. Dat kunnen wetenschappers zijn, maar ook voor gemeenteambtenaren kan het inzichtelijk zijn om te zien hoe de rijksdienst eigenlijk is georganiseerd, zoals bij uitvoerende organisaties als het UWV.