De donkere kant van burgerparticipatie
Een veelgehoord geluid is dat de representatieve democratie niet meer voldoet aan de eisen van de moderne tijd. Burgers moeten op andere manieren kunnen meedenken en -praten, en institutionele veranderingen zijn dringend noodzakelijk. Zo wordt gepleit voor experimenten met lokale burgerparticipatie en voor aanpassingen van het lokale kiesstelsel. Bij het vormgeven van experimenten moet volgens hoogleraar Gerards goed worden stilgestaan bij de mogelijk nadelige consequenties voor bijvoorbeeld minderheden en grondrechten.
Aan de doe-democratie kleven veel nadelige consequenties voor onder andere minderheden en de grondrechten. In een essay in Binnenlands Bestuur waarschuwt de Utrechtse hoogleraar Janneke Gerards voor die vaak onbelichte gevolgen.
Een veelgehoord geluid is dat de representatieve democratie niet meer voldoet aan de eisen van de moderne tijd. Burgers moeten op andere manieren kunnen meedenken en -praten, en institutionele veranderingen zijn dringend noodzakelijk. Zo wordt gepleit voor experimenten met lokale burgerparticipatie en voor aanpassingen van het lokale kiesstelsel. Bij het vormgeven van experimenten moet volgens hoogleraar Gerards goed worden stilgestaan bij de mogelijk nadelige consequenties voor bijvoorbeeld minderheden en grondrechten.
Het is volgens haar belangrijk om te beseffen dat nieuwe vormen van actieve burgerparticipatie schaduwzijden kunnen hebben. ‘Om daarvoor oplossingen te kunnen vinden, is wel nodig te weten welke dat dan zijn’, stelt ze. De afgelopen jaren is er groot enthousiasme ontstaan voor wat wel de ‘doe-democratie’ wordt genoemd. Het gaat dan om gevallen waarin mensen samen afspraken maken over de behartiging van een gemeenschappelijk of collectief belang. Zo kunnen de bewoners van een appartementencomplex besluiten de gemeenschappelijke binnentuin om te vormen tot een moestuin, die ze samen gaan onderhouden. Of ze kunnen een paar auto’s kopen die iedereen mag gebruiken.
Discriminatie
Die voorbeelden hebben gemeen dat het gaat om het regelen van vraagstukken en diensten op een gemeenschappelijk niveau, zonder dat de overheid er rechtstreeks mee te maken heeft. ‘Het zal de overheid immers weinig kunnen schelen als je als bewonersgroep besluit een auto te gaan delen, zolang je de wegenbelasting maar betaalt en zelf een oplossing vindt als iemand tegen een paaltje is gereden. Het is om die reden dat we kunnen spreken van autonome besluitvormingsvelden – het gaat om velden waarop mensen, zonder inmenging door de overheid, beslissingen nemen over het behartigen van hun gezamenlijke belangen’, aldus Gerards.
Het probleem is volgens haar dat er in de deeleconomie en de doe-democratie spanningen kunnen ontstaan als het gaat om de bescherming van grondrechten. ‘Zo is intussen gebleken dat Airbnb heel wat grondrechtenproblemen oplevert, nog los van de problemen van afnemende sociale cohesie en overlast. Zo blijkt het verhuurmechanisme van Airbnb te leiden tot behoorlijk wat discriminatie. Het verhuren of huren van appartementen is bijvoorbeeld moeilijker of duurder voor mensen met een typisch islamitische naam of een profielfoto waaruit een buitenlandse afkomst blijkt.’
Dat is vooral een probleem nu via autonome besluitvormingsvelden steeds meer maatschappelijke goederen worden aangeboden en het steeds vaker gaat om goederen die belangrijk zijn voor onze samenleving. ‘Ieders gelijkheid, menselijke waardigheid, vrijheid en autonomie moet worden gerespecteerd, ongeacht de manier waarop gedrag wordt gereguleerd en ongeacht de verantwoordelijkheidsverdeling. Als iemands toegang tot zorg dreigt te worden afgesneden omdat hij zijn bijdrage aan het wijkfonds niet betaalt, of als iemand geen gebruik mag maken van de moestuin als gevolg van uitsluitingsgedrag door de appartementsbewoners, dan is dat nog steeds problematisch, ook al gaat het hier om zelfgeorganiseerde velden’, aldus Gerards.
Afrekencultuur
Ook aan de verschuiving van het klassieke vertegenwoordigende systeem naar een grote diversiteit van modaliteiten voor inspraak, besluitvorming en verantwoording kleven nadelen. ‘De ontwikkeling naar een verantwoordingsdemocratie kan versimpeld worden beschreven als die naar een afrekencultuur. We zien bijvoorbeeld steeds vaker dat referenda worden gebruikt om een rem te zetten op besluiten die – vaak na uitvoerige deliberatie – tot stand zijn gekomen via het vertegenwoordigende systeem’, stelt Gerards. ‘Maar als het gaat om grondrechtenbescherming is deze verschuiving in de richting van afrekenen en directe democratie lang niet altijd gunstig. Vaak pakt deze vorm van besluitvorming vooral positief uit voor mensen die behoren tot de blanke, niet-islamitische en relatief welvarende meerderheid. Minderheden en minderheidsopvattingen zijn veel minder gebaat bij deze vorm van besluitvorming, net als bescherming van grondrechten. Denk bijvoorbeeld maar aan de Zwitserse voorstem voor een minarettenverbod en het tegengaan van ‘massa-immigratie’ of denk aan de afwijzende referenda over abortusrechten of rechten voor koppels van gelijk geslacht. Het verschuiven van de focus van deliberatie en inhoudelijk overleg voorafgaand aan besluitvorming, naar afrekenen achteraf, heeft dus een schaduwzijde.’
G1000
Bij andere participatieve processen, zoals burgertoppen of de G1000 mag volgens haar evenmin worden onderschat dat er risico’s bestaan voor de grondrechten, en dan vooral voor die van minderheidsgroepen of kwetsbare groepen – variërend van etnische minderheden en vluchtelingen tot laaggeletterden of mensen in een sociaal-economisch kwetsbare positie. Zij worden zeker niet altijd vanzelfsprekend betrokken’, aldus Gerards. ‘Er zijn allerlei subtiele en minder subtiele mechanismen die maken dat zij zich minder gemakkelijk uitspreken en hun belangen minder goed kunnen vertegenwoordigen. De sterkere meerderheden houden op hun beurt niet vanzelfsprekend rekening met de belangen van anderen.’
De hoogleraar vindt dat het nodig is om te investeren in manieren om grondrechten en rechtsstatelijke waarden effectief te beschermen. Een deel van de oplossing zou gevonden kunnen worden in meer hybride en flexibele rechtsvormen, waarbij de Staat belangrijke verantwoordelijkheden tot grondrechtenbescherming oplegt aan private actoren. Daardoor zou al beter recht worden gedaan aan de diffuse en veelzijdige werkelijkheid waarin grondrechtenvraagstukken zich tegenwoordig voordoen.
Op een soortgelijke manier moet er volgens haar bij experimenten voor burgerparticipatie voor worden gezorgd dat deliberatie en pluralisme, inclusiviteit en nuance worden gegarandeerd en dat ‘checks and balances’ worden ingebouwd die respect voor minderheden en aandacht voor grondrechten garanderen.
Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 11 van deze week (inlog)
Reacties: 15
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
In mijn omgeving wordt er veel rotzooi op straat gegooid en in het groen. Tevens weet ik dat er hier veel mensen wonen uit de categorie die u noemt. Door bezuinigingen is het bijhouden van openbare weg en groen op een punt aangekomen, dat er permanent rotzooi ligt. Ook al ruim ik zelf dat in mijn directe omgeving regelmatig op. Dan krijg je nog wel eens de vraag, of ik van de Gemeente ben.
Blijkbaar roep ik twijfels daaromtrent op. Zie er niet uit als een gemeentelijke medewerker, of iemand met een taakstraf. Je merkt een niet-begrijpende blik, als je zegt dit uit particuliere motieven te doen, omdat ik zelf voortdurend mij aan die troep erg. Dan hoop je tevens een wandelend protestbord te vormen richting de zondaars.
Hoe kan het bestaan dat met veel mensen die geen werk hebben, taalproblemen niet gelden bij dit werk, die niet ingezet worden? Ik kan niet helemaal uit uw reactie opmaken, of u daar voor of tegen bent.
Verplicht vrijwilligerswerk bestaat niet. Verplichte burgerparticipatie, als men geld van de medeburgers krijgt om in het eigen onderhoud te voorzien, lijkt mij alleszins redelijk.
Verder is burgerschap in deze gesegregeerde samenleving helaas niet een opvallend kenmerk. Integendeel. In kleinere gemeenschappen op het platteland nog wel vanzelfsprekend denk ik. Hoe anoniemer men leeft, hoe meer men ervan uit gaat dat de overheid alles regelt. Dat ongezonde individualisme heeft veel teveel de ruimte gekregen, sinds de maatschappelijke revolutie in de jaren 60. Nieuwe groepen zijn daar wel in een rotvaart in geïntegreerd.
Er is toen geen nazorg gepleegd ter linkerzijde. De aanjagers hebben nadien in de tweede helft van vorige eeuw er sterk van geprofiteerd in hun persoonlijke carrière. Vervolgens vanuit hun functies bijgedragen tot een politiek correcte deken, die nog steeds door hen en nieuwe aanwas wordt in stand gehouden.
We kennen in de politiek de scheiding der machten. Onder een bijna bedrieglijk argument is gesteld dat de Gemeente het dichtst bij de burger staat en dus de beste partner van de burger is. Wie er veel mee te maken heeft weet wel beter. Er zit teveel macht onder het gemeentelijke dak en veel te weinig interne kritische ogen op de interne handel en wandel.
Je ziet in de stad Brussel hoe de beerput open is gegaan met een PS partij (evenknie van Nederlandse SP in politieke visie). Het kan in een hoofdstad in een buurland gebeuren dat er een dictatuur ontstaat door PS partij kopstukken. Er gaat meer uit rollen nu de betreffende burgermeester gedwongen is af te treden. Het is al een democratische afgang dat zo een type, burgermeester kan worden. Laat staan van een stad als Brussel.
In een Nederlandse universiteit lukte een dictatuur ook door 3 kopstukken daar bij een bepaalde faculteit.
Je kunt waarschijnlijk talloze voorbeelden van machtsmisbruik vinden.
Een organisatie dient zodanig zich te organiseren, dat kritiek uitgenodigd wordt, i.p.v. monddood gemaakt.
Nu zijn we er in NL - en blijkbaar nog erger in BE - kampioenen in, om alles zodanig te organiseren dat niemand probleemeigenaar is. Iedereen kan weer naar iedereen verwijzen. Uiteraard is het onderwerp (groot deel burgers) de pineut daarvan. In een dictatoriaal land verwachten we misstanden, in de liberale burgerdemocratie eigenlijk niet, maar worden er wel voortdurend mee geconfronteerd. Dat ondermijnt het vertrouwen in politiek en bestuur. Op een gegeven moment maakt het de "slachtoffers" ook niet meer uit of een autocraat aan de macht komt. Het is voor hen toch door de hond of door de kat gebeten te worden. Je ziet dat de oude grote middenpartijen geslonken zijn en nieuwe partijen, meer naar beide flanken, groter geworden zijn.
Wat zijn die 2 voorstellen:
1. Een landelijk uitgerold Sociaal Incasso Bureau (SIB) met drie poten. Een voor vrijwillig budgetbeheer, een voor verplicht budgetbeheer als men niet mee werkt en een voor sociale leningen ter overbrugging als men ineens met veel minder inkomen komt te zitten. Algemeen advies hoort er ook bij en eventuele verwijzing naar een Zorg coördinator in de wijk.
2. Een eveneens landelijk uitgerold systeem van een onafhankelijke zorg coördinator naast de huisarts. Laagdrempelig en dichtbij dus. Die indiceert, verwijst, controleert en corrigeert. De rotte appels in het systeem verdwijnen vanzelf daarmee en de cliënt heeft eindelijk een steun naast zich, die tot nu alsmaar tegen de (macht van) bureaucratie aanloopt. Lange wachttijden, een aanbodgerichte Zorg, i.p.v. vraaggerichte zorg.
Eigenlijk is er nog een 3de maatregel nodig in het grand desigh van Zorgland. Dat zijn kleine wooneenheden in de wijk voor mensen die niet zonder hulp het klokje rond kunnen. Die niet voldoende hebben aan een paar vaste momenten per dag hulp. Waar nodige hulp in de nacht ook doorgaat. Huisarts en wijkverpleging verantwoordelijk en met een thuiszorgaanbieder voor verdere hulp.
Bij alle 3 punten kan het eigen netwerk mede van dienst zijn. Dergelijke wooneenheden kunnen ook wat betekenen voor buurtbewoners. Tijdelijke opvang na ziekenhuis, indien nodig.
Rode draad is al decennia in die hele publieke sector, maar dramatisch binnen de Zorg: traag, te laat, of niet adequaat. Vaak 2 van de 3 kom je tegen. Dat bij gigantisch veel verantwoordelijken op dit terrein. Het is eigenlijk een grote schande dat dit maar door blijft slepen. Er is geen zelfcorrigerend systeem.
Privacy is nu een ramp. Met deze 3 punten optimaal!
Tjonge, dit is heftig allemaal. Ik wens uw dochter heel veel sterkte toe en haar ouders uiteraard ook.
Daarbij de overheid veel wijsheid en vooral lef toegewenst om eens De Logica te volgen. Dat je alle macht niet onder een dak kunt plaatsen, zonder kritische externe ogen.
De Tweede Kamer besluit ook niet om zichzelf op te heffen, zodat het kabinet alle macht heeft. Met de decentralisatie heeft de Tweede Kamer en Eerste Kamer, dat wel op Gemeentelijk niveau gedaan!
Kamerleden, heb eens de moed om te doen wat uw taak is en dat is zonder last of ruggenspraak u uit te spreken. Hernieuw dat versnipperde en bureaucratische Zorglandschap met een pilot op zijn minst om die 3 punten hieronder (Sociaal Incasso Bureau, Zorg coördinator naast de huisarts in de wijk en kleine wooneenheden in de wijk voor kwetsbare burgers) in het leven te roepen. Wiens belangen zijn zo groot dat systematisch je tegen dovemans oren praat?
We kunnen als lijdzame burgers vast weer verwachten dat u wacht op een rapport (de zoveelste die gaat over wanprestaties met enorme negatieve gevolgen voor doelgroepen) over de decentralisatie. Daar weer heel lang over debatteren en ieder voor de camera's denkt daarmee zichzelf goed te profileren. Het eindresultaat is: ieder drinkt een glas, doet een plas en alles blijft zoals het was.
De ongelukkige stappen m.b.t. EU en Euro, met alle crises daarna als gevolg - en waar we nog lang niet uit zijn - kenmerken eigenlijk de erosie van die niet meer democratische structuren en als gevolg daarvan de erosie m.b.t. vertrouwen van de burgers in wat heet representatieve volksvertegenwoordiging. Dit systeem omvat in totaal nog geen 300.000 leden van alle politieke partijen opgeteld en is verworden tot een particratie en fractiecratie. Het parlement is hun speelkamer, om elkaar dwars te zitten. Ongetwijfeld zullen er nog wel heel wat zijn die nobele ideeën hadden, maar het systeem slokt hen op. Een kwetsbaar systeem, die door politieke partijen zelf, kwetsbaar en krakkemikkig is gemaakt. Dat zie je in Zorgland, jammerlijk genoeg, eveneens!
Het zal mij trouwens verder een rotzorg zijn wat gedacht wordt door voorbijgangers als ik aan het opruimen ben.
Er zijn vrijwilligers, die ook uit veiligheidsoverwegingen zoiets moeten dragen. Dat is min of meer georganiseerd vrijwilligerswerk. Vanwege verzekeringstechnische redenen wellicht. Dat zou ook kunnen lijken op straftaken. Wat maakt u daar een punt van zeg!
Wat is er trouwens mis met dit schoonmaken van de openbare ruimte? Mensen die het vuilnis ophalen moeten van u dan ook maar eruit zien als iemand met een straftaak?
Wie de woningen schoonhoudt ook maar? Wat is dat voor een neerkijken bij u op zeer nodig en nuttig werk?
Het is jammer als verantwoorden door een verkeerde beeldvorming een slechte naam krijgt. Deze vorm van open besluitvorming tot leidt grotere dynamiek en responsiviteit in onze manier van besluitvorming, dringend nodig nu zoveel burgers zich niet meer herkennen in de manier waarop besluitvorming nu plaatsvindt.
Het is heel goed om werkritme te houden om bepaalde gemeentelijke taken in een vorm te gieten voor verplichte participatie. Dan kan het als doorstroming dienen. Met het in dienst nemen zitten allerlei verplichtingen daan, die door andere werkgevers nu ook als een hobbel gezien worden, om mensen tijdelijk in te huren, laat staan voor vast.
Op het platteland stellen ze uw vraag niet en is het volkomen vanzelfsprekend dat bewoners indien nodig hun eigen woonomgeving wat bijhouden.
Sneeuwruimen voor je deur is o.a. feitelijk een gemeentelijke verordening, maar daar zijn geen sancties op. Dus buiten het platteland doet bijna geen hond dat.
Al met al hecht u weinig waarde lijkt het aan burgerschap.
Bij die oplossingen staat dan opeens ook: "Een deel van de oplossing zou gevonden kunnen worden in meer hybride en flexibele rechtsvormen, waarbij de Staat belangrijke verantwoordelijkheden tot grondrechtenbescherming oplegt aan private actoren.".
Dit is best wel absurd: als het in de wet staat is iedereen verplicht hieraan te voldoen. Je hoeft dus niets op te leggen. Wat je wel moet doen: handhaven. Zolang dat niet wordt opgepakt blijf je al die problemen houden.
Maar laat precies dat een probleem in Nederland zijn.
De glijdende schaal wordt ook vaak aangevoerd om zaken te blokkeren. Wie een diploma van onderwijsassistent heeft, zit gebakken. Die kan met het tekort aan leerkrachten zo aan de slag. Althans ik lees dat er gigantische tekorten zijn. Wat anders is, of het nodige geld er is om de klassen met huidige aantal kinderen met diverse beperkingen, aan te kunnen. Dat is een begrotingskwestie voor Den Haag.
Verplichte participatie zou voor iedereen moeten gelden die een inkomen krijgt van de gemeenschap om daarmee iets terug te doen voor die gemeenschap, mits gezondheid dat toelaat uiteraard. Het zou irreëel zijn om dan niet rekening te houden met de capaciteiten van de betreffende persoon als er keuze is tussen ongeschoold werk of niet. Als dan een school iemand kan krijgen met de nodige capaciteiten, vind ik dit niet verkeerd, mits de school geen budget heeft voor een betaalde kracht, of een betaalde kracht niet kan vinden, of er sprake is van een heel korte overbruggingsperiode.
Voor bedrijven is het lang niet altijd aantrekkelijk om mensen stage te laten lopen. Die hanteren ook een beleid van niet meer mensen in dienst, dan strikt nodig. Iemand inwerken kost tijd. Dat probleem doet zich al voor bij vrijwilligersorganisaties, die met te krap mensen het werk doen. Vanmiddag nog meegemaakt toen ik met iemand meeging. Die persoon (jong volwassen) is slechtziend en loopt met een blindenstok. Een oogziekte die steeds verder achteruit gaat. Die zou met iedereen onmiddellijk willen ruilen die redelijk gezond is en klaagt over verplicht moeten participeren als tegenprestatie voor een uitkering! Dit type mensen vallen helemaal tussen wal en schip. Zelfs voor vrijwilligerswerk.
Helaas zit de basis van het gehele verhaal vastgebakken in ons systeem. De politiek is op meer manieren niet in staat gebleken een vertegenwoordigende democratie te kunnen vertolken. Kennelijk slechte toneelspelers of rijp voor een award. Burgerparticipatie is voor velen de manier om het falen van de politiek te verbloemen. Het lijkt daarmee ook op het stellen dat mij gevraagd zou zijn maar tot mijn dood thuis te blijven wonen zoals in de decentralisaties zo mooi is verpakt. De burgers hebben hier niet om gevraagd, net zoals zij heel veel andere zaken slechts over zich heen krijgen. Daarom soms burgerlijke ongehoorzaamheid en het wegvagen van bijv. de PvdA. De reacties van Wendy kan ik me mede daarom heel goed voorstellen. Keijzer stelt m.i. wel terecht: Dat ongezonde individualisme heeft veel teveel de ruimte gekregen, sinds de maatschappelijke revolutie in de jaren 60. Nieuwe groepen zijn daar wel in een rotvaart in geïntegreerd. - Dit laatste vooral is in een ambtelijke beleidsnota aangeven dat er veel fout is gegaan en dat de middelen verkeerd zijn ingezet maar dat we helaas op een rijdende trein zitten. Met Wendy blijf ik het eens dat verplicht vrijwillig al teveel opgeld doet voor goedwillenden. De vakbonden hebben zich daarnaast laten inpakken. Dat is niet de schuld van de gewone leden; hun participatie was/is vnl. van financiële aard..