Corona college: burgerinitiatieven lijden onder pandemie

De Vereniging Bestuurskunde (VB) heeft net als vorig jaar wetenschappers gestrikt die vanuit de eigen disciplines hun licht laten schijnen over de aanpak van de corona-pandemie. In de zesde aflevering van deze Corona Colleges inventariseren Menno Hurenkamp, Neeltje Spit en Kors Visscher van de Universiteit voor Humanistiek (UvH) hoe de crisis uitwerkt op burgerinitiatieven.

Op veel plekken, in veel gemeenten, zijn de laatste jaren burgerinitiatieven ontstaan. Die variëren van keukentafelgesprekken, via taallessen voor nieuwkomers, tot energiecoöperaties. Die initiatieven belichamen volgens de UvH-onderzoekers niet alleen het verlangen van burgers om maatschappelijk engagement te tonen en mee te doen, ze worden politiek omarmd en door overheden gesteund. Langzaam maar zeker zijn dergelijke initiatieven meer beleidsmatig een manier geworden om de ‘participatiesamenleving’ vorm te geven en de verzorgingsstaat te ‘vervangen’.

Hurenkamp, Spit en Visscher buigen zich al langer over de vragen hoe die initiatieven werken, wat we ervan te verwachten valt en hoe duurzaam ze zijn. Nu vragen ze zich af hoe robuust zijn burgerinitiatieven als een crisis toeslaat, zoals de corona-pandemie. Wat blijkt op grond van vergelijkend onderzoek in vier gemeenten? Vooral grootschalige en meer formele initiatieven hebben het lastig. ‘Het meebewegen met de crisis blijkt moeilijk, moeilijker dan voor meer informele initiatieven’, zo hebben ze moeten constateren. Bovendien blijkt dat geïnstitutionaliseerde initiatieven die sterk afhankelijk zijn van de overheid het ook lastig hebben. ‘De helft is veel minder gaan doen’, aldus Kors Visscher. ‘Veel enthousiasme is verloren gegaan.’ Dat komt dan vooral omdat de overheid de laatste tijd ‘onvindbaar’ is. Cruciaal zijn professionals – sociaal werkers – in hun rol als ‘bruggenbouwers’ en ‘spil’ tussen overheid en initiatieven. Maar wat ze vooral ook aantonen is dat veel burgers ‘overvraagd’ zijn en de laatste maanden minder actief (kunnen) zijn. ‘Dat alles betekent dat burgerinitiatieven niet zomaar als ‘vervanging’ van de verzorgingsstaat opereren, maar meer aanvullend zijn. En dat het duurzaam laten werken van maatschappelijk initiatief om de nodige randvoorwaarden vraagt: informele contacten, maatwerk, eigenaarschap, passende verwachtingen.’