Brabantse gemeenten uit onder fusiejuk

Grootschalige herindelingsoperaties zijn uit de tijd, initiatieven moeten van onderop komen. Dat staat in de visie ‘(Veer)Krachtig Bestuur: Op weg naar nieuwe samenwerking en samenhang’ die Gedeputeerde Staten van Brabant onlangs hebben vastgesteld. Voor gemeenten is geld en ruimte beschikbaar voor toekomstscenario’s en experimenten. De provincie wil dat er deze raadsperiode knopen worden doorgehakt.

Economische uitdagingen

Het samenvoegen van gemeenten, ambtelijke fusies en gemeenschappelijke regelingen – al dan niet dwingend opgelegd – zijn niet altijd toegesneden op de maatschappelijke en economische uitdagingen. Denk aan vergrijzing, de ongelijke bevolkingsgroei tussen stad en platteland, de verdere verschraling van het winkelaanbod en de noodzaak om in een toekomstbestendige economie te investeren. Daarom heeft de provincie gekozen voor een nieuwe aanpak.

Experimenten

Gemeenten mogen zelf met voorstellen komen over de manier waarop ze zich bestuurlijk en ambtelijk willen organiseren. GS stellen geld beschikbaar waarmee gemeenten toekomstscenario’s in beeld kunnen brengen. Hoeveel euro’s beschikbaar zijn is nog niet bekend. ‘De provincie gaat er hierbij vanuit dat alle voorstellen zich baseren op een gedegen analyse van oplossingsrichtingen en dat ze voldoende concrete voorstellen bevatten voor effectieve samenwerkingsvormen.’ Ook willen GS ruimte bieden om te experimenteren. Als dat niet binnen de huidige wet- en regelgeving kan, zal gedeputeerde Bert Pauli (Economische Zaken en Bestuur, VVD) bij minister Plasterk (Binnenlandse Zaken) aankloppen. De Vereniging van Brabantse Gemeenten (VBG) staat achter de nieuwe aanpak.

Constructieve visie

Hoewel de ‘herindelingsdwang’ door de provincie is losgelaten, kunnen gemeenten niet achterover leunen. ‘Gezien de omvang van de opgaven, verwachten wij van elke gemeente een constructieve en toekomstgerichte visie. Dit gaat verder dan samenwerking op het gebied van bedrijfsvoering en de invoering van de decentralisatieoperaties in het sociale domein, hoe veelomvattend dit laatste ook is. Gezien de maatschappelijke urgentie, vragen wij gemeenten om nog in de huidige raadsperiode tot bestuurlijke besluitvorming te komen over de oplossingen.’ Al die oplossingen bij elkaar zouden ‘als het ware moeten leiden tot een nieuw Brabants bestuursmodel’, aldus GS in hun visie. Als gemeenten dralen of er niet uitkomen, zal de provincie niet schromen om in te grijpen ‘op grond van onze procesverantwoordelijkheid voor het lokale bestuur’.

Niet in goede aarde

Met de nieuwe visie lijken GS afstand te nemen van de aanbevelingen van de commissie Huijbregts die de bestuurskracht van alle regio’s in Brabant heeft doorgelicht. Dit gebeurde, in opdracht van GS, onder de noemer ‘Krachtig bestuur in Brabant’. De diverse (deel)adviezen van de commissie over de noodzaak tot gemeentelijke herindeling of versterking van regionale samenwerking vielen op zijn zachts gezegd niet bij alle 67 gemeenten in goede aarde. GS stuitten in diverse regionale bijeenkomsten – waar de aanbevelingen van de commissie met de betrokken gemeentebesturen werden besproken − op behoorlijk wat weerstand. Het eindadvies van vorig jaar juni luidde dat er 16 van de 67 gemeenten zouden moeten verdwijnen, dat zwakke gemeenten moeten zich bezinnen op hun toekomst en concrete herindelingsvoorstellen geen taboe meer mogen zijn.

Andere inzichten

GS weerpreken dat de rapporten van Huijbregts terzijde zijn gelegd. ‘Deze visie bouwt voort op de rapporten van de commissie Huijbregts, maar ook op andere inzichten. ‘Wie met wie’ was overigens slechts een deelaspect van de adviezen van de commissie Huijbregts en bovendien lang niet uitputtend voor alle Brabantse gemeenten’, laat Pauli’s woordvoerder Jans Speelman desgevraagd weten. ‘GS willen echt dat de samenwerkingen en samenwerkingsvormen worden geënt op een zo effectief mogelijke aanpak van de maatschappelijke problemen. Gemeenten zijn in samenwerking met een lokale/regionale vertegenwoordiging van de vier O’s (overheden, onderwijsinstellingen, ondernemers en maatschappelijke organisaties) het best in staat om deze analyse te maken.’

Handschoen oppakken

Heusden, Loon op Zand en Waalwijk pakken de provinciale handschoen op. De drie Langstraat-gemeenten laten een onderzoek uitvoeren naar de toekomst van de gemeenten. Het onderzoek wordt uitgevoerd door de hoogleraren bestuurskunde Pieter Tops en Stavros Zouridis van de Universiteit van Tilburg. De drie colleges benadrukken dat alles open staat. Op voorhand wordt geen enkel scenario uitgesloten. Het onderzoek wordt nog dit jaar uitgevoerd. Vervolgens zijn de gemeenteraden aan zet. Het nu gestarte process moet leiden tot een maatschappelijke en bestuurlijke visie van de Langstraat-gemeenten. Die visie zal worden aangeboden aan GS.