Binnenlandse Zaken heeft betere tijden gekend

Bij de formatie van Rutte II moest Binnenlandse Zaken een aantal veren laten. In Den Haag wordt al gesproken van een uitgekleed ministerie. De vraag is of de nieuwe minister het prestige kan opvijzelen.

Binnenlandse Zaken?

Binnenlandse Zaken verzwakt
‘Dat heeft nauwelijks nog een portefeuille’, klonk het harde oordeel van Jozias van Aartsen, vorige week woensdag te gast bij Nieuwsuur. De huidige burgemeester van Den Haag  werkte jarenlang als secretaris-generaal op het ministerie. Zijn oude liefde oogt tegenwoordig maar minnetjes.  ‘Het is’ aldus Van Aartsen, ‘in hoge mate verzwakt. Kijk eens wat er allemaal uit is gehaald.’

Grote verliezer in 2010
Werd Binnenlandse Zaken in 1998 nog verrijkt met Koninkrijksrelaties – het heette sindsdien BZK – en in 2006 met integratie, wonen een wijken, bij de formatie van Rutte I in 2010  werd het de grote verliezer. Bijna geruisloos verdween de complete veiligheidstaak van Binnenlandse Zaken naar Justitie, dat voortaan ministerie van Veiligheid en Justitie ging heten. In het kielzog van de Politie maakten ook  Brandweer en Rampenbestrijding de overgang naar Veiligheid en Justitie.

Opnieuw verlies
Na deze aderlating is er opnieuw verlies bij de vorming van Rutte II. Het politiek gevoelige Integratiebeleid wordt overgenomen door Lodewijk Asscher op Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het woondossier blijft binnenshuis, maar dan als onderdeel van de portefeuille van projectminister Stef Blok, die ook de vernieuwing van de rijksdienst er bij gaat doen. Wat rest de minister van BZK eigenlijk nog? Bestuurlijke organisatie, het gemeente- en provinciefonds, de overheidsorganisatie, het werkgeverschap voor het overheidspersoneel, constitutionele zaken, de bewaking van de rechtsstaat en de Koninkrijksrelaties.

Minister mag procedures bewaken
Het recht tot het benoemen van burgemeesters, CdK’s en politiechefs verschafte Binnenlandse Zaken vanouds invloed in de machtshiërarchie. Maar ook dat privilege is het ontnomen. De minister van Veiligheid en Justitie wijst de politiechefs aan, terwijl de zeggenschap over lokaalbestuurlijke benoemingen in feite naar de gemeenteraden en de Provinciale Staten is verhuisd. De minister? Die mag de procedure bewaken.

Positie ter discussie
Een erkend Biza-watcher is Joop van den Berg, tot voor kort hoogleraar parlementaire geschiedenis en van 1996 tot 2002 hoofddirecteur van de VNG. Hij acht het niet ondenkbaar dat vroeg of laat de positie van wat in de negentiende eeuw begon als het ‘moederdepartement’ in discussie komt, als de huidige trend niet verandert. ‘De oude kernfunctie openbare orde is al weg. Ambtenarenzaken zou naar Sociale Zaken kunnen, grondwetszaken naar Algemene Zaken, het gemeente- en provinciefonds naar Financiën.’

Decentralisatieoperaties

Een sterke minister scheelt een hoop, aldus Van den Berg. Ambities belooft het regeerakkoord wel met de bestuurlijke organisatie – in 2025 moet Nederland bestaan uit een handvol landsdelen en enkele tientallen gemeenten met minimaal 100.000 inwoners. Een vraag is of Ronald Plasterk als nieuwe minister een coördinerende rol zal weten te bedingen ten aanzien van een aantal grote decentralisatieoperaties, die anders versnipperd vanuit de vakdepartementen zullen verlopen. Een ander onderwerp waar hij eer in kan leggen, lijkt de bestuurlijke integriteit.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nummer 22