Ambtelijke fusie op steeds grotere schaal
Herindeling of liever nog samenvoeging van de ambtelijke organisaties is de panacee om als gemeente toekomstbestendig te blijven. ‘Een schaal van 80- tot 100 duizend inwoners is het meest efficiënt en kosteneffectief.’
In de ambitie om de gemeentelijke dienstverlening aan burgers op peil te houden, gaat het om de zogeheten drie K’s: kwaliteit, kosten en kwetsbaarheid van de ambtelijke dienstverlening. Een nieuwe trend tekent zich daarbij af: met behoud van gemeentelijke zelfstandigheid wordt er gekozen voor ambtelijke fusie op steeds groter schaal.
De afgelopen 2 jaar vonden er al op relatief kleine schaal ambtelijke fusies plaats. In Noord-Holland bundelden Wormerland (16 duizend inwoners) en Oostzaan (9 duizend) per 1 januari 2010 de ambtelijke organisaties in de gezamenlijke werkorganisatie, de zogeheten OVER-gemeenten. Dit jaar fuseerden de ambtelijke organisaties van Veendam (28 duizend inwoners) en Pekela (13 duizend) per 1 februari tot een gezamenlijke ambtelijke organisatie, de Kompanjie.
De afgelopen maanden is de bovengrens verschoven van 40 duizend naar ongeveer 80 duizend inwoners. Dinkelland (26 duizend) en Tubbergen (20 duizend) willen per 1 januari 2013 hun ambtelijke organisaties samensmelten. De twee Twentse gemeenten tellen samen meer dan 50 duizend inwoners.
In het noorden van Overijssel fuseren de ambtelijke organisaties van Hardenberg (58 duizend inwoners) en Ommen (17 duizend) per 1 juli 2012 tot één organisatie, althans dat is het voorstel van beide colleges aan de gemeenteraden. ‘Als je toekomstbestendig wilt zijn, heb je ongeveer 80 duizend inwoners nodig’, aldus de Ommense gemeentesecretaris Ties de Groot.
Drie gemeenten in de Achterhoek, Berkelland (45 duizend inwoners), Oost Gelre (30 duizend) en Winterswijk (29 duizend), kiezen nog niet voor ambtelijke fusie, maar gaan intensief samenwerken.
Wethouder Fred Mulkens (VVD) bij de presentatie van de intentieverklaring van de drie gemeenten tot samenwerking: ‘Onderzoek van Berenschot toont aan dat voor bedrijfsvoering een schaal van 80- tot 100 duizend inwoners vaak het meest efficiënt en kosteneffectief is. Daarom zetten we een eerste stap naar verdere samenwerking tussen onze drie gemeenten die samen een kleine 100 duizend inwoners hebben.’
Keuze
Voor de ambtelijke fusies is in Overijssel bewust gekozen. ‘De gemeenteraad van Ommen heeft vanwege de noodzaak tot kostenbesparingen en de wens om efficienter te werken, ons opgedragen om de mogelijkheden tot samenwerking te onderzoeken. Als we toekomstbestendig willen zijn, moeten we zeer indringend samenwerken’, aldus gemeentesecretaris De Groot.
‘We hebben meer massa nodig’, zegt de Tubbergense gemeentesecretaris Geert Mensink. ‘We krijgen nieuwe taken van het Rijk en we lopen tegen het punt aan dat we kwetsbaar zijn. We maken hoge kosten en willen tegelijkertijd kwaliteit leveren. Daarom hebben onze colleges en raden gezegd dat we van twee ambtelijke organisatie naar één moeten. Bestuurlijk is daarbij één randvoorwaarde gesteld: de dienstverlening vanuit beide gemeentehuizen moet blijven.’
Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk denken door samen te werken hun ambtelijke organisatie minder kwetsbaar te maken, en met lagere kosten een hoge kwaliteit van dienstverlening te realiseren. ‘Onze ervaring is dat we zeker op bedrijfsvoeringszaken minder kwetsbaar zijn wanneer we samenwerken. Samenwerken levert financieel geen gouden bergen op, maar het is wel goedkoper. Elke euro die je minder kunt uitgeven telt, zeker in de huidige tijd’, aldus Antje Dekker, gemeentesecretaris van Berkelland.
Zij schat dat de ambtelijke samenwerking van Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk een kostenbesparing van 10 procent oplevert. ‘We werken al samen in de sociale dienst. In de benadering van werkgevers zijn we met drie samenwerkende gemeenten een veel krachtiger speler, bovendien kunnen we onze klanten sneller en beter bedienen. Dat hadden we als individuele gemeente nooit voor elkaar gekregen’, aldus Dekker.
Herindeling
Volledige fusie - dus ook bestuurlijk - is niet aan de orde. Tubbergen en Ommen bleven in 2001 beide buiten de Overijsselse herindelingsoperatie. Dinkelland en Hardenberg daarentegen zijn juist product van die grootscheepse herindeling in Overijssel.
‘Fusie is in Ommen geen item’, aldus gemeentesecretaris De Groot. ‘Het uitgangspunt in Ommen - en ook in Hardenberg - is dat we zelfstandig willen blijven. We willen in Ommen onze eigen grote projecten blijven regisseren. Met een ambtelijke organisatie voor 80 duizend of meer inwoners heb je meer mogelijkheden om kwaliteit te organiseren. Bovendien heb je met zo’n grote organisatie minder inhuur nodig en dat scheelt ook weer in de kosten.’ ‘Fusie is in het debat in Tubbergen wel aan de orde geweest’, vertelt Mensink. ‘Maar de beide raden hebben gezegd dat voor fusie maatschappelijk draagvlak nodig is. Daarvoor is onderzoek nodig, maar daar zijn geen afspraken over gemaakt. Het grote verschil met de situatie in 2001 is dat Dinkelland en Tubbergen op grond van vrijwilligheid voor deze ambtelijke samenvoeging kiezen.’
Berkelland en Oost Gelre onstonden beide bij de herindelingsoperatie in de Achterhoek in 2005, waar Winterswijk buiten bleef. Ze willen niet fuseren. ‘We zijn en blijven drie zelfstandige gemeenten. Met de andere gemeenten in de Achterhoek gaan we in samenhang de grote decentralisaties doen maar elke gemeente blijft daarbij zijn eigen afwegingen maken. De winst zit er ook in dat je door met zijn drieën samen te werken tegenover derden, zoals de provincie en marktpartijen, in het geval van uitbesteding een krachtiger gesprekspartner bent’, aldus Dekker.
Randstad
Ambtelijke samensmeltingen of vormen van samenwerking op de schaal zoals in Overijssel en Gelderland, doen zich in de Randstad niet voor. Daar heerst de angst dat ambtelijke fusie de bijl aan de wortel is van de gemeentelijke autonomie. Zo moest Jeroen Staatsen, burgemeester van Voorschoten (22 duizend inwoners), publiekelijk bezweren dat de intensieve ambtelijke samenwerking met Wassenaar (25 duizend inwoners) geen voorportaal is voor gemeentelijke herindeling. ‘Een fusie met Wassenaar is niet aan de orde. De gesprekken gaan niet verder dan intensieve ambtelijke samenwerking’, aldus Staatsen in de lokale media.
Ambtelijk fuseren ligt minder gevoelig dan bestuurlijke fusie. Zo wordt de fusie van Skarsterlân (27 duizend inwoners), Gaasterlân- Sleat (10 duizend) en Lemsterland (13 duizend) tot de nieuwe gemeente Friese Meren op verzoek van minister Donner (CDA) uitgesteld tot 1 januari 2014. Vooruitlopend koersen de drie gemeenten intussen op ambtelijke fusie per 1 januari 2013.
Maar de lokale politiek pakt soms wel door. Het college en managementteam van Bernheze (30 duizend inwoners) bij Den Bosch wilden eerst ambtelijk samenwerken en pas daarna een bestuurlijke fusie met buurman Maasdonk (11 duizend inwoners). De raad van Bernheze stak een stokje voor een dergelijke tweetrapsraket, tot vreugde van Maasdonk.
‘Wij willen herindelen’, aldus de Maasdonkse waarnemend burgemeester Roel Augusteijn (CDA). ‘De beide raden hebben met tweederde meerderheid eensluidend voor herindeling gekozen. Dus hebben we deze week in de colleges ons plan van aanpak gemaakt en overleggen we met de gedeputeerde hoe het verdere traject eruitziet.’
Het moet ertoe leiden dat Maasdonk en Bernheze, die beiden in de jaren 90 door herindeling ontstonden, per 1 januari 2015 fuseren tot een nieuwe plattelandsgemeente met ruim 40 duizend inwoners tussen Den Bosch, Oss en Uden.
Aantal gemeenten daalt verder
* Per 1 januari 2012 telt Nederland nog 415 gemeenten. Dan fuseren Anna Paulowna (14.100 inwoners), Niedorp (12 duizend), Wieringen (8.700) en Wieringermeer (12.600) tot Hollands Kroon.
* In 2013 gaat het aantal gemeenten verder omlaag; het kabinet stemde vorige week in met drie fusies per 1 januari 2013. Graafstroom (9.900 inwoners), Liesveld (9.800) en Nieuw-Lekkerland (9.400) gaan dan op in de nieuwe gemeente Molenwaard; Dirksland (8.300), Goedereede (11.400), Middelharnis (18 duizend) en Oostflakkee (10.100) fuseren tot Goeree-Overflakkee (47.800 inw.); en Harenkarspel (16 duizend inwoners), Schagen (19 duizend) en Zijpe (11.500) vormen dan samen een nieuwe gemeente die voorlopig Schagen wordt genoemd.
Anno 2011
* Nederland telt sinds 1 januari 418 gemeenten
* Amsterdam is de grootste gemeente (767.000 inwoners), Schiermonnikoog de kleinste (942 ingezetenen)
* Ruim 300 gemeenten hebben minder dan 40 duizend inwoners.
* 148 gemeenten hebben tussen 20- en 40 duizend inwoners.
* 154 gemeenten tellen minder dan 20 duizend inwoners.
Remkes, Ter Horst, Donner
Minister van Binnenlandse Zaken Johan Remkes (VVD) zei in het herindelingsdebat in 2004 over de Achterhoek dat een gemeente minimaal 20 duizend inwoners moet hebben om toekomstbestendig en bestuurskrachtig te zijn. Zijn opvolgers Guusje ter Horst (PvdA) en Piet Hein Donner (CDA) spraken zich nooit uit over een minimumaantal inwoners.
Waarom de burgemeester in de raadsvergadering van februari 2013 met stemverheffing zo stellend de mogelijkheid van een fusie herhaaldelijk terzijde schoof is niet bekend. Haar reacties riepen overbekende beelden op van een trainer van een slecht presterend voetbalelftal. Gevraagd naar haar mening zegt de trainer dat haar functioneren aan de bestuurstafel geen onderwerp van gesprek is. Echter na enige tijd, boze supporters en een gepikeerde trainer tijdens een interview na afloop van het zoveelste verlies, besluit het clubbestuur de trainer te ontslaan.
Hangt de burgemeester van Ouder-Amstel zo'n lot als die van een slecht presterende trainer ook boven het hoofd?
Neen. De burgemeester mag voort.
Op donderdag 14 maart 2013 brengen CDA, D66 en GroenLinks de burgemeester van Ouder-Amstel in grote verlegenheid tijdens debat over ambtelijke samenwerking tussen de gemeenten Diemen, Uithoorn, Ouder-Amstel plus De Ronde Venen. Woordvoerders van voornoemde partijen zien namelijk beren op de route naar ambtelijke samenwerking en mogelijk bestuurlijke fusie.
Het feit dat door het college reeds een verkennend onderzoek naar werk, zorg en jeugd is aanbesteed stelt voornoemde partijen niet gerust.
De antwoorden van de burgemeester zijn vaag en uitholling van kaders stellen en controleren dreigen voor de raad.
In het vervolg van het debat profileert D66 zich als initiatiefnemer tegen deze uitholling. De woordvoerster corrigeert bovendien via een scherpe analyse het standpunt van de burgemeester. De burgemeester is dit fileren vrij snel zat, kan niet meer en ontraadt namens het college de motie.
Het slagersmes van D66 wordt neergelegd. Een korte schorsing volgt, waarna:
"De beantwoording van het college vinden wij zodanig dat wij onze motie kunnen intrekken en dat wij uitzien naar de presentatie voor de zomervakantie over zowel de onderzoek naar de DUO en eventueel DUOplus samenwerking en de mate van beleidsoverlappendheid om de decentralisatietaken uit te kunnen voeren."