'Afsplitsing is voedingsbodem voor bestuurlijk gedoe'

Aanhoudend ‘bestuurlijk gedonder’ in gemeenten kan voorkomen worden door paal en perk te stellen aan afsplitsingen in de raad. Bij ruzie moet de zetel worden teruggegeven met uitzondering van de raadsleden die zelfstandig de kiesdeler hebben gehaald.

Dat zegt de Bussumse burgemeester Milo Schoenmaker, die donderdag (22 september) promoveert op een onderzoek naar het fenomeen van bestuurlijke probleemgemeenten. Bestuurlijk gedonder in gemeenten vindt zijn bron vooral in een versplinterde, sterk verdeelde gemeenteraad waar een destructieve cultuur heerst.

 

‘Er is sprake van een soort latente vulkaan waar er maar iets hoeft te gebeuren of het lont springt in het kruitvat’, zegt de burgemeester uit Bussem, overigens geen probleemgemeente. ‘Deze gemeenten vallen niet alleen op omdat veel bestuurders gedwongen vertrokken zijn, maar ook door de negatieve bestuurscultuur.’

 

Volgens Schoenmaker zijn er veel kleine partijen en komen er vaak afsplitsingen van fracties voor. ‘De discussie is gericht op het leveren van kritiek op elkaar, vooral het achteraf vinden van schuldigen en niet op het oplossen van problemen’, aldus Schoenmaker. ‘Er is een woelige bedding waar een crisis ontstaat door gebrek aan een hechte eenheid in de coalitie. Fractievoorzitters van coalitiepartijen hebben geen goede band, weinig affiniteit met elkaar en dan is het risico groot dat het mis gaat.’

 

Een bestuurlijke probleemgemeente hoeft nog geen slecht functionerende gemeente te zijn. ‘Je ziet dat het vooral niet goed zit in de relatie tussen gemeenteraad en college’, zegt de Bussumse burgemeester.

 

Leiden

 

Schoenmaker heeft voor zijn onderzoek vier bestuurlijke probleemgemeenten uitgebreid onder het vergrootglas gelegd. Behalve de usual suspects Delfzijl, Den Helder en Zundert, was dat ook Leiden. ‘Men reageerde verrast in Leiden, maar toen ik er met bestuurders, ex-bestuurders en politici over doorpraatte, erkende men dat het klopt. Burgemeester Lenferink sprak zelfs van een brisante cultuur. Veel van de gesprekspartners vonden dat bij allevier de onderzochte gemeenten een verklaring gevonden kan worden in hun bijzondere geschiedenis. In universiteitsstad Leiden heerst bijvoorbeeld een studentendebatcultuur.

 

Men vindt het politieke spel leuk en wil een beetje Den Haag spelen. In Den Helder is er de invloed van de marine: jonge marineofficieren hoeven in de raad niet naar meerderen te luisteren. In Zundert was men door de geschiedenis als smokkelaar niet gewend om te luisteren en was in de onderzochte periode regelmatig ruzie met hogere overheden.’

 

Waarom Rucphen dan geen probleemgemeente is à la buurman Zundert en studentenstad Utrecht niet zoals Leiden, heeft Schoenmaker niet onderzocht. De omstreden herindeling met Rijsbergen in 1997 speelt zeker voor Zundert een rol, aldus Schoenmaker.

 

Het is niet altijd crisis. ‘In Delfzijl is er een rustiger periode. Dat komt onder meer door de waarnemend burgemeester die men na de crisis heeft gehad. Een waarnemer is een belangrijke factor om de conflicten te temperen. Soms kan ook een college met wethouders van buiten rustgevend werken. Als het dan meezit, raakt de raad ervan doordrongen dat aan de eigen bestuurscultuur moet worden gewerkt.’

 

Zeepkist

 

De burgemeester kan daarbij helpen, bijvoorbeeld bij het proces van coalitievorming tussentijds of na verkiezingen. Den Helder zit in zo’n proces doordat de basis onder de coalitie is weggevallen door afsplitsingen in de coalitiefractie van Trots op Nederland. ‘De burgemeester kan in zijn algemeenheid het overleg stimuleren, coalitiepartijen oproepen met elkaar te spreken en tijd voor bezinning vragen.

 

Als dat niet gebeurt, en als je het vormen van de nieuwe coalitie, wie zit er in en wie niet en waarom niet, niet bespreekbaar maakt, rot het proces verder en kom je op de spreekwoordelijke zeepkist terecht. Bij de volgende uitspraak in de krant of actie in de raadsvergadering kun je niet meer terug en is de crisis compleet.’

 

Volgens Schoenmaker moet afsplitsing bestraft worden. ‘Bij ruzie moet de zetel worden teruggegeven met uitzondering van de raadsleden die zelfstandig de kiesdeler hebben gehaald. Afsplitsing is een voedingsbodem voor gedoe en maakt het alleen maar moeilijker om een stabiele meerderheid te maken.’

 

Andere wettelijke maatregelen acht Schoenmaker onverstandig. Een hogere kiesdeler beperkt de mogelijkheden voor kleine partijen om in de raad te komen. Een maximumtermijn leidt niet alleen tot het vertrek van lastposten. ‘Er zijn raadsleden die in crisis temperend kunnen optreden. Die rustgevende, gezaghebbende raadsleden kun je bij maximering van de zittingstermijn ook kwijtraken.’

 

Tussentijdse raadsverkiezingen zou wel kunnen want burgers kunnen zich over de crisis uitspreken. ‘Maar ik heb in Bussum gemerkt dat landelijk niet-gelijktijdige raadsverkiezingen niet goed zijn voor de opkomst. Wij hebben voor de herindelingsverkiezingen veel aandacht gevraagd en toch was de opkomst maar 45 procent tegenover 60 procent normaal gesproken.’

 

Zou Schoenmaker zelf in een probleemgemeente burgemeester willen zijn? ‘Het hangt er van af. Het zijn interessante gemeenten, er ligt een fantastische hoeveelheid werk. Als je jezelf daarvan bewust bent, zijn het mooie gemeenten om er te werken.’  

---

Top 9 bestuurlijke probleemgemeenten
Milo Schoenmaker heeft het aantal bestuurlijke conflicten van elke gemeente tussen 1998 en 2010 geteld. Vervolgens heeft hij voor het opmaken van de ranglijst gekeken of er minimaal twee gevallen colleges waren, waarvan zeker één keer door een ernstige crisis, en of er crises in twee opeenvolgende raadsperioden plaatsvonden.
Dat leidt tot de volgende top 9 met het aantal bestuurlijke conflicten per gemeente:

1. Delfzijl – 16

2. Leiden – 13

3. Losser – 11

4. Beverwijk – 10

5. Den Helder – 10

6. Hilversum – 10

7. Valkenswaard – 10

8. Leerdam – 9

9. Zundert – 9

 

Bron: Schoenmaker, M. ‘Bestuurlijk gedonder’, onderzoek naar bestuurlijke probleemgemeenten in Nederland, 1998-2010, Nijmegen, 2011.