'Afpakgeld' moet naar maatschappelijke doelen

Er moet een revolverend anti-ondermijningsfonds in Nederland komen. Dit moet wettelijk worden geregeld in de nog op te stellen Ondermijningswet. Zo’n fonds moet worden gevoed met geld en goederen die zijn afgepakt van criminelen, maar ook met een bijdrage uit de begroting van Justitie en Veiligheid en eventueel de algemene middelen. Met geld vanuit het fonds moet niet alleen de aanpak van ondermijnende criminaliteit worden geïntensiveerd, maar juist ook – zichtbaar – in maatschappelijke doelen worden geïnvesteerd.

Tolerantie

Hiervoor pleiten de regioburgemeesters in een brief aan minister Grapperhuis van Justitie en Veiligheid. ‘Het kan een direct preventief effect hebben wanneer crimineel verkregen middelen zodanig worden ingezet dat getroffen gemeenschappen dit zien en het gevoel hebben er baat bij te hebben. Dit kan de tolerantie van en prikkel tot deelname aan ondermijnende criminaliteit verkleinen en het vertrouwen in de optredende overheid en de rechtsstaat versterken’, aldus de regioburgemeesters in hun brief. De maatschappelijke business case moet kortom centraler komen te staan.

In de kinderschoenen

De regioburgemeesters hebben al meerdere malen aangegeven een revolverend afpakfonds te willen hebben. Op verzoek van de Regioburgemeesters heeft Berenschot onderzocht op welke wijze dit (wettelijk) kan worden geregeld. Daarbij is ook gekeken naar buitenlandse voorbeelden. In het onderzoek wordt onder meer geconcludeerd dat Nederland het in internationaal perspectief goed doet in het ontnemen van crimineel verkregen vermogen, maar dat het zichtbaar teruggeven aan de samenleving nog in de kinderschoenen staat. Andere landen binnen en buiten Europa zijn daar verder in.

Structureel fonds

Het te vormen anti-ondermijningsfonds moet een structureel fonds worden waarbij ‘afpakken, teruggeven aan de samenleving en de versterking van de aanpak worden gecombineerd’, aldus Berenschot in zijn rapport Naar een Anti-ondermijningsfonds. ‘Daarmee kan een (mate van) revolverend fonds ontstaan waarbij (afgepakt) crimineel vermogen ten goede komt aan de bestrijding en de preventie van ondermijnende activiteiten.’

Gevoel van urgentie

Het inrichten van een proces van afpakken en herbestemmen is, gezien de ervaringen in Italië, Spanje, Schotland, Frankrijk en Luxemburg, goed mogelijk. ‘Het gezamenlijke gevoel van urgentie onder stakeholders is een bepalende factor of een dergelijk proces van de grond komt’, benadrukt Berenschot in zijn rapport. Het moet een landelijk fonds worden, maar de gelden moeten vooral ten goede komen aan lokale projecten. Stuurgroepen RIEC of driehoeken-plus moeten lokale projecten in kaart brengen die voor een bijdrage uit het fonds in aanmerking komen. Op centraal niveau worden uiteindelijk de middelen toegekend. het Landelijk Strategisch Overleg Aanpak Ondermijning (LSOAO) Voorstellen voor landelijke projecten kunnen rechtstreeks door worden gedaan.

Symbolische waarde

Het belang van het anti-ondermijningsfond is dus niet alleen financieel, benadrukt Philip van Veller van Berenschot. Een deel van het afgepakte geld kan worden gestoken in de intensivering van bestrijding van ondermijning en het afpakken zelf. Maar even zo belangrijk is de maatschappelijke, symbolische waarde. Het zichtbaar maken van de resultaten van het afpakken en herbesteden versterkt die symbolische waarde, aldus Berenschot. ‘In het buitenland toegepaste voorbeelden zijn het rondrijden in een gemerkte afgepakte auto en het ophangen van een informatiebord bij een sportveld dat bekostigd is met behulp van crimineel vermogen.’

Vervolgstappen

Juridisch en financieel-technisch zijn er geen wezenlijke belemmeringen om een anti-ondermijningsfonds in te richten, stelt Berenschot. ‘Veel wetswijzigingen zijn er niet voor nodig, wel politiek-bestuurlijke wil.’ Dat benadrukken ook de regioburgemeesters in hun brief aan Grapperhuis. ‘Het komt neer op gezamenlijk willen en op doorpakken.’ In het eerstvolgende Landelijk Overleg Veiligheid en Politie willen de regioburgemeesters met de minister het rapport en de ‘noodzakelijke eerste vervolgstappen’ bespreken.