‘Aanpak Q-koorts halfzacht en lankmoedig’

Maandag was de eerste zitting in een procedure van Q-koortsslachtoffers tegen de staat, in het bijzonder de ministeries van Economische Zaken en Volksgezondheid. De staat heeft de slachtoffers van de Q-koorts (75 doden, duizenden zieken) nooit willen compenseren, omdat het zich niet aansprakelijk achtte. Daar denken de advocaten van de slachtoffers Ivo Sindram en Luc Rohof anders over.

Hoe ging het gisteren?
Sindram: ‘Gisteren was de eerste zitting, de comparitie. De rechters laten zich nader informeren over de gebeurtenissen. De dagvaarding hebben we op 2 november 2015 gestuurd, nadat minister Schippers aan Question, de belangenorganisatie voor Q-koortsslachtoffers, liet weten dat ze niet verder wilde praten over een schikking. De landsadvocaat heeft daar op gereageerd met een uitgenreide conclusie van antwoord. De rechtbank besloot vervolgens tot een comparitie. We hebben de zaak tijdens de zitting over het voetlicht kunnen brengen en ons punt kunnen maken. De rechter gaf ons veel ruimte. Daar ben ik tevreden over.’

Waar legde u de nadruk op?
'Namens de slachtoffers werd het woord gevoerd door de heren Van den Berg en Brunninkhuis. Zij belichtten vooral de menselijke kant van het Q-koorts-drama. In mijn pleidooi richtte ik mij met name op de juridische aspecten van de zaak, in het bijzonder op de artikelen 2 en 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM): het recht op leven en het recht op ongestoord woongenot. Op basis van die artikelen moet de staat de burger beschermen tegen opkomende gevaren voor zover de staat die kent of zou moeten kennen. Ook moet de staat burgers informeren over de gevaren die hen bedreigen. Onze cliënten verwijten de staat dat zij tijdens de Q-koorts-crisis niet of nauwelijks zijn geïnformeerd. Amerikanen die naar Nederland reisden kregen in het vliegtuig te horen dat ze Brabant moesten mijden, maar de Brabanders zelf werden onwetend gehouden om geen paniek te veroorzaken en omdat omwonenden toch niet weg konden gaan. Dat heeft toenmalig minister Gerda Verburg (CDA) gezegd tijdens het verhoor van de Ombudsman.’

De omvang en uitbraak waren niet te voorzien, zegt de landsadvocaat. De uitbraak was uniek in de wereld. Volgens hem waren de toenmalige wetenschappelijk inzichten dat een Q-koortsepidemie binnen een jaar voorbij zou zijn en medische gevolgen vergelijkbaar waren met griepachtige verschijnselen.
‘Ze zeggen inderdaad gehandeld te hebben naar de toentertijd bekende kennis en wetenschap. Wij bestrijden dat, want de staat wist meer. In de jaren '80 waren er al nationale en internationale publicaties over Q-koorts. Ook Defensie moet goed op de hoogte zijn geweest van de gevaren van Q-koorts, omdat militairen worden uitgezonden naar gebieden waar die ziekte heerst en er ooit studie is geweest van de mogelijkheden van het inzetten van de Q-koortsbacterie bij biologische oorlogsvoering. Wel was de uitbraak inderdaad nooit eerder zo groot en kwam deze jaar na jaar terug.’

Dus daar hebben ze een punt.
‘Dat ben ik niet met u eens. De besmetting was in 2006 al begonnen. Toen waren er al abortusproblemen op geitenboerderijen. Dat kwam in 2007 in versterkte mate terug en dat in een dichtbevolkt gebied waar de boerderijen dicht bij elkaar staan. Dat is heel anders dan in een dunbevolkt gebied in Duitsland of Frankrijk. Overigens is men bij uitbraken in die landen heel alert en grijpt men direct in om de volksgezondheid te beschermen. Hoe anders was dat in Nederland, waar men drie jaar heeft gewacht met ingrijpen en de epidemie volledig uit de hand heeft laten lopen. In 2006 werden al familieleden van geitenboeren ziek. Het werd elk jaar erger. Het eerste rampjaar was 2007. In 2008 werd het veel erger en het absolute rampjaar was 2009. Dat niet al in 2007 werd ingegrepen is onbegrijpelijk, alle argumenten van landsadvocaat en ministers ten spijt. Daarmee hadden de staat en de sector zelf heel veel menselijke ellende kunnen voorkomen.’

Volgens de landsadvocaat zijn wel maatregelen genomen, zoals vaccinaties van geiten.
‘Die vaccinaties waren gecontra-indiceerd voor zwangere geiten, maar dat werd niet gecombineerd met een fokverbod, terwijl dat wel noodzakelijk is. Bovendien kwam dat veel te laat en was er onvoldoende vaccin beschikbaar. Maatregelen als een vervoersverbod van geiten, een uitrijverbod van mest en een fokverbod bleven uit. Dat noem ik halfzacht en lankmoedig beleid.’

U stapt niet zomaar naar de rechter.
‘Nee, en er waren gisteren honderden mensen bij de zitting. We kloppen niet aan bij een griepepidemie, maar bij een duidelijk gevaar vanuit de veesector waar niet voor is gewaarschuwd en waar nauwelijks tegen is opgetreden. De overheid is bang voor precedentwerking en biedt daarom geen schadeloosstelling, maar als ze daar bang voor zijn, moeten ze zorgen dat ze hun zaken voor elkaar hebben voor de volgende keer bij een ziekte die vanuit de intensieve veehouderij de burgers zal bedreigen. Want die gaat komen, daar is geen twijfel over mogelijk’ .’

Stelde de overheid de economische belangen boven de volksgezondheid?
‘Dat wordt om voor de hand liggende redenen ontkend door de minister en de landsadvocaat. Uit de rapporten van commissie-Van Dijk en de Ombudsman komt echter een ander beeld naar voren en dat is dat vanuit Landbouw maatregelen langdurig zijn tegengehouden om de boeren te ontzien.’

Is er voor het proces contact geweest tussen de ministeries en de slachtoffers?
‘Stichting Q-uestion had via toenmalige voorzitter Michel van den Berg contact met minister Schippers. Hij heeft veel gedaan om een schikking te bereiken. Er is 10 miljoen subsidie gegeven aan Q-support die patienten hielp bij het vinden van werk, revalidatie en de lijdensweg bij het UWV en steun gaf door raad en daad. Maar vergoeden van de schade is hen nadrukkelijk verboden, terwijl mensen te maken hebben met verlies van hun baan, bedrijven die op de fles zijn gegaan en arbeidsongeschiktheid.’

Wat willen de slachtoffers? Erkenning, excuses en compensatie?
‘Wij procederen om uiteindelijk de schade van de slachtoffers vergoed te krijgen. We noemen geen bedrag, want persoonlijke schades zijn totaal verschillend. Je zou dan per persoon het inkomensverlies en de andere schadeposten moeten berekenen, maar daarvoor is het nog te vroeg. Wij willen eerst dat de rechter zich uitspreekt over de aansprakelijkheid van de staat. Het tussenvonnis is op 14 december.’