126 wethouders sneuvelen in crisisrijk 2019

Het afgelopen jaar zijn 126 van de 1.144 wethouders politiek tijdelijk of definitief ten val gekomen. Daarmee is 2019 het op één na slechtste jaar voor hen sinds de invoering van het dualisme in 2002. Alleen in 2004 was die score met 157 gesneuvelde wethouders nog hoger.

Daarnaast waren er vorig jaar 75 wethouders die om uiteenlopende redenen stopten, zoals een benoeming tot burgemeester of gedeputeerde dan wel vanwege gezondheidsproblemen. Dit blijkt uit het Wethoudersonderzoek 2019 dat in opdracht van Binnenlands Bestuur is uitgevoerd door DeCollegetafel.

Coalitiebreuken
De belangrijkste oorzaak voor de politiek getinte valpartijen: een ongekend hoog aantal van 26 gemeenten met geklapte coalities. De belangrijkste verklaring daarvoor lijkt de onwil en het onvermogen tot gezamenlijke afspraken te komen. Tekenend is dat het vormen van een nieuwe coalitie maanden kost, en dat er soms dan nog geen resultaat is of dat de coalitie van de ene naar de andere valpartij struikelt (Bergen, NH).

Financiën
Financiële problemen – oplopende tekorten en stijgende zorgkosten en als gevolg daarvan de noodzaak tot bezuinigingen – zijn vaak de oorzaak voor coalitiebreuken. Een andere veel voorkomende oorzaak zijn verstoorde verhoudingen, zoals in Almere en Zaanstad. De strijd tussen raad en college over de speelruimte voor wethouders leidden tot de val van coalities in onder meer Buren. Een inhoudelijk conflict, over het tempo van klimaatmaatregelen, leidde tot een coalitiebreuk in Rijswijk. Integriteit was alleen in Den Haag de oorzaak voor een geklapte coalitie: het onderzoek van het OM naar mogelijke vriendjespolitiek en corruptie van twee wethouders leidt tot een coalitiebreuk met de Groep De Mos/Hart voor Den Haag.

Versplintering
Versplintering van het politieke landschap is geen direct aanwijsbare oorzaak voor het hoge aantal coalitiebreuken. Slechts in 10 van de 26 gemeenten met een coalitiebreuk steeg het aantal raadsfracties na de verkiezingen van 2018; in de overige gemeenten bleef het aantal raadsfracties gelijk of werd zelfs kleiner. Wel maakt het grote aantal raadsfracties het vaak lastig om snel nieuwe meerderheden te vinden. Sittard-Geleen spant daarbij de kroon: de hele tweede helft van 2019 stond in het teken van het vinden van een werkbare, nieuwe meerderheid.

Lees het volledige onderzoek in Binnenlands Bestuur nr. 1 van deze week (inlog)