Meicirculaire: een balanceeract voor gemeenten

Accres daalt met € 400 miljoen in 2025.
Gemeenten die dachten dat er dit voorjaar al extra middelen in het verschiet zouden liggen om de begrotingsproblemen op te lossen, komen vooralsnog bedrogen uit. Dat blijkt uit de meicirculaire, die op 31 mei werd gepubliceerd.

De voortekenen leken gunstig… In maart werd een nieuw coronasteunpakket voor gemeenten afgekondigd. De verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen bevatten extra middelen voor de compensatie van de hogere kosten voor de jeugdzorg. In april maakte staatssecretaris Blokhuis bekend dat er in 2021 € 613 miljoen extra beschikbaar zou worden gesteld voor de Jeugdzorg. En als klap op de vuurpijl bleek eind mei uit de uitspraak van de arbitragecommissie – ook wel de Commissie van Wijzen genoemd – dat er de komende jaren € 1,9 miljard beschikbaar moet komen om de gemeenten voor de hogere kosten van de Jeugdzorg te compenseren. Maar in de meicirculaire, die op 31 mei is verschenen, krijgen deze positieve berichten in elk geval voor de jaren na 2021 nog geen concreet gevolg.

Incidentele groei gemeentefonds in 2021
Uitzondering op de sombere berichten is het jaar 2021. Hoe dat komt? De compensatiemaatregelen voor de kosten als gevolg van de coronacrisis zijn al in maart bekendgemaakt. Ook de aangekondigde compensatie voor de Jeugdzorg is in de meicirculaire verwerkt: van het bedrag van € 613 miljoen wordt € 120 miljoen beschikbaar gesteld via een specifieke uitkering. Dit bedrag is voor een belangrijk deel bestemd voor de tijdelijke uitbreiding van de crisiscapaciteit van de Jeugd-GGZ en voor het beter passend maken van accommodaties om de leefomstandigheden van kwetsbare jeugdigen te verbeteren. Deze middelen worden aan een beperkt aantal gemeenten of jeugdzorgregio’s uitgekeerd. Het andere deel, € 493 miljoen, wordt aan het gemeentefonds toegevoegd en over de gemeenten verdeeld, om hen zo in staat te stellen de hogere kosten voor de Jeugdzorg te compenseren, wachtlijsten tegen te gaan en wachttijden te voorkomen. Van dit bedrag is € 55 miljoen nog niet in deze circulaire opgenomen; dit wordt in september toegevoegd.

Daarnaast hebben de gemeenten het afgelopen jaar minder gedeclareerd bij het btw--compensatiefonds dan de norm. Daarom wordt er dit jaar € 96 miljoen toegevoegd aan het gemeentefonds. Met nog wat andere kleinere mutaties wordt uiteindelijk € 550 miljoen toegevoegd aan het gemeentefonds. Voor een gemiddelde gemeente van ongeveer 40.000 inwoners betekent dit een incidenteel voordeel van ongeveer € 1,1 miljoen. Een gemeente met een relatief jonge bevolking deelt hier zwaarder in mee dan een gemeente met een relatief oudere bevolking.

Vanaf 2022: daling gemeentefonds
De omvang van het gemeentefonds is gekoppeld aan de ontwikkeling van de rijksuitgaven. Stijgen de rijksuitgaven, dan stijgt de uitkering uit het gemeentefonds evenredig. Dalen de rijksuitgaven, dan daalt de uitkering uit het gemeentefonds mee. Het Rijk voorziet de komende jaren in de eigen begroting een lagere loon- en prijsstijging dan waarmee aanvankelijk rekening werd gehouden. Het gemeentefonds daalt daarom evenredig mee. Deze daling bedraagt € 127 miljoen in 2022 en loopt op tot € 396 miljoen in 2025. Voor een gemiddelde gemeente van ongeveer 40.000 inwoners betekent dit een nadeel van circa € 250.000 in 2022, oplopend tot bijna € 800.000 in 2025.