Onverwachte en verwachte hindernissen bemoeilijken de energietransitie

Energietransitie: ingewikkelde legpuzzel die vraagt om regie.

De uitvoering van de energietransitie wordt op gemeenteniveau belemmerd door de kosten van het sociaal domein (o.a. jeugdhulp en maatschappelijke ondersteuning). De concurrentie om het gemeentebudget is echter niet de enige reden waarom de energietransitie stokt. Voor programmamanagers een lastige taak om de gestelde doelen te bereiken, die vraagt om regie- of netwerkvaardigheden.

Klimaatplannen te over, geld ho maar. Door onzekerheden en tekorten in het sociale domein, blijft er voor gemeenten onvoldoende geld over om het vliegwiel van de klimaatverandering echt in gang te zetten. Weliswaar hebben veel gemeenten plannen klaarliggen om wijken aardgasvrij te maken, het ontbreekt hen op dit moment echter aan de middelen (bron: Gemeentelijke Thermometer).

Vijf pijlers

Toch is geld niet de enige reden dat de energietransitie niet van de grond komt. De energietransitie omvat vijf pijlers: huizen aardgasvrij, elektrisch rijden, energiebesparing, duurzame energieopwekkingen en duurzaam transport. Op al die terreinen worden energieregisseurs geconfronteerd met onverwachte hindernissen.

Energienet

Bijvoorbeeld de capaciteit van het energienet. ‘Wiebes worstelt met gebrek aan netcapaciteit voor groene stroom, meldde Nu.nl op 4 september. Er worden zoveel zonnepanelen geplaatst dat het stroomnet het niet aankan. Niet alleen vraagt dat om extra investeringen, ook de positie van de netwerkbeheerders moet worden aangepast. Die zijn nu nog monopolisten en kunnen de opgewekte stroom bijvoorbeeld weigeren.

Tekort

Vrij surrealistisch is verder het probleem van tekorten aan onderdelen. En van handjes. Huizen aardgasvrij maken, laadpalen installeren, huizen isoleren… Dat vraagt niet alleen de inzet van technici en uitvoerders, het vereist vooral ook onderdelen. En dat laatste blijkt schaars op dit moment. Alsof heel Europa op hetzelfde moment met de energietransitie aan de slag is (en dat is ook zo).

Aardgasvrij

Een ander probleem: huizen aardgasvrij maken. Veel gemeenten zijn goed op weg en hebben plannen klaarliggen. Vaak spelen woningbouwcorporaties een belangrijke rol hierin door het volume aan (de juiste) woningen (=hoogbouw). Maar wat te doen met private huizenbezitters in een wijk? De investeringen in warmtepompen of de aansluiting op een warmtenet is aanzienlijk voor deze groep? Hoe krijg je die mee, ook financieel?

Samenwerking

En dan is nog niet genoemd de wet- en regelgeving die achterblijft en bijvoorbeeld de grote verscheidenheid aan stakeholders: privaat, publiek en burgers. Veel gemeenten en andere overheden hebben daarom programmamanagers aangesteld. Hun taak is het om uit deze mêlee van belangen, randvoorwaarden en afhankelijkheden goedwerkende en effectieve samenwerkingsverbanden op te zetten en ervoor te zorgen dat de transitieplannen gerealiseerd worden.

Vaardigheden

Wel is het zo dat het op een lijn krijgen van verschillende partijen binnen samenwerkingsverbanden specifieke vaardigheden vraagt. Want samenwerking gaat niet vanzelf. Project- en lijnmanagement werken vaak niet: er is behoefte aan netwerkvaardigheden en regie. Maar wat is dat eigenlijk, regie? En, belangrijker: hoe organiseer je regie binnen het samenwerkingsverband waarmee je de energietransitie tot stand wilt brengen?

Extra uitdaging

Het is dan van belang dat je bewust en strategisch kunt interveniëren in het dynamische krachtenveld van de energietransitie. Dat vereist echter wel verschillende skills en inzicht in hoe de dynamiek van samenwerkingsverbanden en netwerkorganisaties verloopt. Waar het op neerkomt is dat je als programmamanager in de energietransitie een regierol op je moet nemen en om kundig te kunnen sturen zonder macht. En dat is nog extra uitdaging op het toch al indrukwekkende pallet aan uitdagingen die de energietransitie nu al kenmerkt.

Ad Hofstede, directeur van Erasmus Academie.

Meer informatie

Energietransitie: iedereen weet dat het moet, de vraag is alleen hoe organiseer je het. Want hoe krijg je alle partijen op een lijn? Uiteenlopende stakeholders moeten een rol vervullen. Voor voortgang zijn zij afhankelijk van elkaar. Dit vraagt om regie. Tijdens de opleiding Ketenregie in de Energietransitie leer je hoe je zonder doorzettingsmacht toch focus houdt op gedeelde ambities en vooruitgang boekt in de samenwerking.