In het door het coronavirus gedomineerde 2020 zijn 231 wethouders tijdelijk of definitief uit het college van burgemeester en wethouders vertrokken of ten val gekomen. Het grootste deel (109) kwam door een politieke vertrouwensbreuk tussen de wielen.

De huidige collegeperiode ontwikkelt zich tot de zwartste ooit voor wethouders. Nooit kwamen zo veel wethouders ten val. Ook het aantal wethouders dat om persoonlijke of gezondheidsredenen afhaakt en het niet meer volhoudt, bereikt recordhoogten. Het politiek-bestuurlijke klimaat lijkt de grote boosdoener.

Het afgelopen jaar zijn 126 van de 1.144 wethouders politiek tijdelijk of definitief ten val gekomen. Daarmee is 2019 het op één na slechtste jaar voor hen sinds de invoering van het dualisme in 2002. Alleen in 2004 was die score met 157 gesneuvelde wethouders nog hoger.

Wethouders van GroenLinks ruimden verhoudingsgewijs het vaakst het veld in 2019. SGP en ChristenUnie verloren om politieke redenen geen enkele wethouder in het eerste volledige jaar na de vorming van een college.

De collegevorming na de raadsverkiezingen van 2018 heeft voor een forse vernieuwing van wethouders in de colleges gezorgd. Er zijn 736 nieuwe, voornamelijk onervaren wethouders begonnen aan de nieuwe collegeperiode.

Een nooit vertoond aantal van veertig wethouders is in 2017 overgestapt naar een andere baan. Het meest populair is het burgemeesterschap: liefst zeventien wethouders zijn in 2017 burgemeester geworden. Dat blijkt uit het Wethoudersonderzoek 2017 dat in opdracht van Binnenlands Bestuur is uitgevoerd door DeCollegetafel. Met veertig wethouders die in 2017 een andere baan vonden, is het record uit 2012 gebroken toen 32 wethouders hun periode als wethouder niet volmaakten en kozen voor een andere baan.

Voor wethouders behoort het voorbije jaar 2016 tot de drie zwartste jaren. Er kwamen 116 wethouders om politieke redenen ten val. Alleen in 2008 en 2004 werden er meer wethouders tijdelijk of definitief van het collegepluche gestuurd.

Lokale bestuurders kwamen in 2016 bij bosjes ten val. Liefst 116 wethouders verdwenen vanwege politieke vertrouwensbreuken – tijdelijk dan wel definitief – van het toneel. Het jaar 2016 behoort daarmee voor wethouders tot de zwartste drie jaren sinds de invoering van het dualisme.

Nooit kwamen er – verkiezingsjaren uitgezonderd – zo weinig wethouders ten val als in 2015. De meesten gingen onderuit als gevolg van opgebroken coalities. Een tweede valfactor is niet integer gedrag en belangenverstrengeling.

In 2015 zijn er minder wethouders (74) de laan uitgestuurd dan ooit eerder in deze eeuw, verkiezingsjaren uitgezonderd. Een verziekte bestuurscultuur was vaak aanleiding voor het vertrek.

Wethouders lijken minder snel ten val te komen. Sinds de vorming van nieuwe coalities zijn er fors minder wethouders naar huis gestuurd dan na die van 2002, 2006 en 2010. Integriteit blijft een van de belangrijkste politieke valfactoren.

Nooit zijn er zo weinig wethouders politiek ten val gekomen als na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014: slechts 16. Dat is fors lager dan bij de start van de collegeperiodes na de raadsverkiezingen van 2010 (28), 2006 (33) en 2002 (29).

Integriteit is meer dan ooit een reden voor een tussentijds vertrek van de wethouder. Eén op de drie wethouders die in 2014 om politieke redenen sneuvelde, moest opstappen vanwege niet-integer optreden of de schijn ervan.

Financiële conflicten waren in 2009 de belangrijkste reden voor het sneuvelen van wethouders, zo blijkt uit het jaarlijkse wethoudersonderzoek van Binnenlands Bestuur. Van de 92 wethouders die vanwege een politieke vertrouwensbreuk afgelopen jaar afhaakten, moesten 35 wethouders, bijna veertig procent, opstappen na een conflict over een dreigend financieel tekort of forse overschrijding van het budget. Onder deze 35 zaten acht wethouders van financiën.

Ook het jaar 2009 was slecht voor wethouders. Liefst 179 wethouders gingen tijdelijk of definitief van het pluche, zo blijkt uit het jaarlijkse wethoudersonderzoek van Binnenlands Bestuur. Dat was in deze raadsperiode geen record, maar 2009 deed nauwelijks onder voor 2008 toen er 196 wethouders vertrokken.

Ruim 55 procent van de wethouders in de grote gemeenten wil wethouder blijven, maar is ook kandidaat voor de raad. Slechts een beperkte groep, bijna één op de vijf wethouders in de 57 gemeenten met meer dan 60 duizend inwoners, is uitsluitend beschikbaar als wethouder na de gemeenteraadsverkiezingen in maart volgend jaar.

Tweederde van de wethouders in Nederland is niet bezig met het vervolg van de eigen loopbaan. Wanneer ze na gemeenteraadsverkiezingen niet herbenoemd worden of moeten aftreden om politieke of persoonlijke redenen zijn ze 'ineens' baanloos.

De Amsterdamse wethouder Tjeerd Herrema (verkeer en vervoer) treedt af. De reden is een nieuwe tegenvaller bij de aanleg van de Noord-Zuidlijn, de nieuwe metroverbinding in de hoofdstad.

CDA-wethouder Peter Pustjens van Echt-Susteren (Limburg) en zijn collega-wethouder Jo Verheesen van de lokale lijst Samenwerking zijn donderdagavond opgestapt. Pustjens maakte zijn besluit bekend voorafgaand aan de gemeenteraadsvergadering. Verheesen deed dat na afloop.

In 2008 zijn 196 wethouders vrijwillig of gedwongen vertrokken. Daarvan heeft het grootste deel, 122 wethouders, tijdelijk of definitief het veld moeten ruimen na een politieke vertrouwensbreuk.

Voor wethouder Sjoers, die in opspraak kwam na een uitzending van Zembla, was het gisteravond erop of eronder. In een raadsdebat werd het rapport besproken waarin de integriteit van Sjoers werd vastgesteld. Hoewel het rapport hem vrijsprak van niet integer handelen rondom een kaveltransactie voor zichzelf, waren er toch nog wat vraagtekens.

INTERVIEW De gemeenteraad van Bergen op Zoom hield gisteravond spoedberaad over de politieke toekomst van wethouder Ton Linssen (Lijst Linssen). Deze onorthodoxe leider van de grootste partij in Bergen op Zoom is namelijk in grote problemen gekomen door een rapport van het commerciële integriteitsbureau BING. Burgemeester Han Polman van Bergen op Zoom had om een onderzoek gevraagd.  

Een groot deel van de wethouders van Financiën in gemeenten die geld dreigen te verliezen bij ­IJslandse banken heeft weinig financiële kennis of ervaring. Dit blijkt uit een onderzoek van Binnenlands Bestuur.

In de eerste zes maanden van 2008 zijn al bijna evenveel wethouders na een politiek conflict vertrokken als in heel 2007: 67 om 77.

Nooit zijn er zo weinig wethouders politiek ten val gekomen als na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014: slechts 16. Dat is fors lager dan bij de start van de collegeperiodes na de raadsverkiezingen van 2010 (28), 2006 (33) en 2002 (29).